به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری، ماجرای مهاجرت پزشکان از کشور، از حدود یک سال پیش به‌طور مرتب در گزارش‌ها و مصاحبه‌های فراوانی با مسئولان نظام سلامت مطرح شده و در نهایت به کمبود پزشک و وضعیت نگران‌کننده نظام سلامت در آینده، ختم می‌شود. پیش از این گزارش شده بود که طی 4سال گذشته، 16هزار پزشک عمومی از کشور خارج شده‌اند.
خرداد امسال هم رئیس سازمان نظام پزشکی اعلام کرد که تنها در یک‌سال، 4هزار پزشک درخواست گواهی سوءپیشینه داده‌اند. هر چند که معاون فنی و نظارت همین سازمان، این عدد را برای پزشکان مهاجرت‌کرده اعلام کرده است. بازتاب این آمارها و گزارش‌ها، در کنار اعلام کمبود پزشک در کشور، آن هم به تعبیر نمایندگان مجلس، منجر به تصویب قوانینی در سطح وزارت بهداشت، مجلس شده است.
از یک سو، ظرفیت رشته‌های پزشکی حدود 20درصد افزایش پیدا کرده تا خلأ پزشک به‌ویژه در مناطق محروم، جبران شود و از سوی دیگر، وزارت بهداشت برای جلوگیری از مهاجرت پزشکان، دست به تصویب قوانین سختگیرانه‌ای زده است. نمونه آن افزایش بیش از صدبرابری وثیقه خروج از کشور دانشجویان علوم پزشکی است که هفته گذشته از سوی معاونت آموزشی وزارت بهداشت اعلام شد.
براساس این خبر گفته می‌شود وثیقه خروج از کشور دانشجویان علوم پزشکی از 2میلیون تومان به سالانه 150میلیون تومان رسیده است. همچنین دانشجویان دکتری حرفه‌ای پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی به ازای هر سال تحصیلی ۱۵۰میلیون تومان و دانشجویان کارشناسی علوم پزشکی به ازای هر سال ۶۰میلیون وثیقه برای خروج از کشور باید پرداخت کنند.
سختگیری‌ها به اینجا ختم نمی‌شود، به‌طوری‌که براساس معاون پژوهشی و آموزشی سازمان نظام پزشکی، نرخ خرید دوره طرح پزشکی هم افزایش قابل توجهی داشته تا دانشجویان به راحتی از کشور خارج نشوند. چرا پزشکان مهاجرت می‌کنند؟ این پرسشی است که در این مدت بارها مطرح شده و پاسخ بیش از همه به دلیل دستمزدهای قابل توجه در کشورهای دیگر است. این کشورها اغلب یا کشورهای همسایه عربی‌اند که امکانات خوبی برای این پزشکان درنظر گرفته‌اند یا کشورهای اروپایی که پس از کرونا، میزان تمایل به تحصیل در رشته‌های پزشکی در میان دانشجویان‌شان کم شده است.
به‌گفته معاون پژوهشی و آموزشی سازمان نظام پزشکی، این کشورها با پزشکان ایرانی که نیروهای ارزان‌قیمتی برای آنها به‌شمار می‌روند، در تلاشند تا شاخص‌ها و رتبه‌های سلامت کشورشان را بالا ببرند. بابک شکارچی، در گفت‌وگو با همشهری توضیحات بیشتری می‌دهد.
در ماه‌های گذشته به‌طور مرتب درباره موضوع مهاجرت پزشکان، گزارش‌ها و اخبار فراوانی منتشر شده و آمارهای متفاوتی هم داده شده است. در خرداد امسال، رئیس سازمان نظام پزشکی اعلام کرده بود که در سال گذشته، بیش از 4هزار و 27نفر درخواست گواهی گوداستندیگ یا نداشتن سوءپیشینه کرده‌اند و در کنار تمام دلایلی که برای مهاجرت پزشکان مطرح می‌شود، چرا با این میزان از مهاجرت پزشکان در کشور مواجه هستیم؟
این موضوع تنها مختص پزشکان نیست. ما در رشته‌های دیگر هم شاهد مهاجرت نیروی کار هستیم، مثلا در رشته‌های مهندسی که بسیاری از کشورها این افراد را به خوبی جذب می‌کنند، از آنها کار می‌کشند و امکانات خوبی در اختیارشان قرار می‌دهند.
فردی که باید 20سال کار کند تا بتواند در تهران خانه بخرد، طی 3-2 سال در یکی از کشورهای اروپایی، می‌تواند خانه بخرد و خیلی هم خوشحال است. هر چند که حتی همان پولی که به او می‌دهند در قبال کاری که انجام می‌دهد کم است. اما برای مثلا یک مهندس، 6-5 هزار یورو در ماه، درآمد بسیار خوبی است. درباره پزشکان هم همین وضعیت حاکم است.
ما نخبه‌هایی در کشور داریم که برای آموزش و تربیت‌شان تلاش و هزینه‌های زیادی شده است، اما زمانی که باید از آنها بهره‌برداری کرد، آنها به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند و این وضعیت مطلوب کشورهای دیگر است. همین موضوع سبب می‌شود تا متخصصان در کشور خودشان نمانند. یک پزشک عمومی به کشور اروپایی می‌رود، برای یک شیفت 4-3 ساعته، 100یورو می‌گیرد، 10شیفت کار می‌کند، 6هزار یورو دریافت می‌کند، این را شما با پولی که یک پزشک در دوره طرح می‌گیرد مقایسه کنید. حداکثر پولی که این افراد می‌گیرند، 13-12 میلیون تومان است.
این موضوعات با مسئولان یا کسانی که قانونگذاری می‌کنند، مطرح شده؟
بله، وقتی در جلسات می‌گوییم که یک پزشک طرحی، این میزان حقوق می‌گیرد، نمایندگان مجلس می‌گویند خب بگیرد. بقیه هم همین‌قدر می‌گیرند. اما مسئله اینجاست که ما برای آموزش این افراد هزینه زیادی کردیم. قطعا برای تربیت یک پزشک به اندازه یک معلم یا مهندس هزینه نشده است. آنها زمانی که مسائل مالی را بررسی می‌کنند، متوجه اختلاف دریافتی در ایران با سایر کشورها می‌شوند.
هم‌اکنون شرایط به‌گونه‌ای شده که عده‌ای رشته‌های پزشکی براساس میزان بازار کار آنها در کشورهای دیگر در دانشگاه انتخاب می‌شود یا مثلا گروهی از پرستاران اعلام می‌کنند که این رشته را انتخاب کرده‌اند تا بتوانند راحت‌تر مهاجرت کنند.
بله همینطور است. به آنها پیشنهادهای خوبی می‌شود، حتی از آنها برای کار در کلینیک‌های خصوصی‌شان دعوت می‌شود. به آنها می‌گویند بیایید اینجا زبان یاد بگیرید، از شما امتحان می‌گیریم و چیزهایی که خودتان بلد نیستید را به شما آموزش می‌دهیم. این مسئله هم تنها مختص کشورهای عربی اطراف ما نیست.
بعد از کرونا و سختی‌هایی که رشته پزشکی برای افراد و خانواده‌هایشان داشت، میزان علاقه برای تحصیل و کار در این رشته‌ها کم شده است، به همین دلیل کشورهای دیگر، به‌دنبال پزشکان و پرستاران ارزان‌قیمت هستند و از کشورهایی مانند ایران، هند و... نیرو جذب می‌کنند تا ضریب سلامت کشورشان را افزایش دهند. همه اینها در شرایطی است که برای تربیت آن پزشک و پرستار هم هزینه‌ای نکرده‌اند و حتی هیچ تعهدی هم در قبالشان ندارند. به پزشک حقوق 10هزار یورویی پیشنهاد می‌شود، پزشکان ایرانی تصور می‌کنند این درآمد بسیار بالاست، 5هزار یورو را خرج می‌کنند و با بقیه آن خانه، ماشین و... می‌خرند.
درحالی‌که این پول براساس استانداردهای جهانی، کم است. به هر حال کشورهای دیگر به این نیروها به‌عنوان کارگران تحصیلکرده نگاه می‌کنند. این شرایط اصلا خوب نیست. اینکه نخبه‌های ما از کشور بروند، بسیار نگران‌کننده است.
پزشکان و پرستاران ایرانی از نظر کیفیت آموزشی بالاتر از کشورهای دیگر هستند؟ یعنی مهارت‌های بیشتری دارند که باعث شود کشورهای دیگر، برای جذبشان راغب باشند؟
پزشکان ایرانی ویژگی‌هایی دارند که پزشکان دیگر کشورها شاید از نظر آموزش تئوری پزشکان ما نسبت به کشورهای دیگر، پایین‌تر باشند اما از نظر مهارت‌های تشخیصی، به‌دلیل تعداد بالای بیمارانی که ویزیت می‌کنند و تنوع بیماری‌ها، مهارت‌های بالاتری دارند. پزشکان و پرستاران ما، تشخیص‌های خوبی دارند و این همان چیزی است که کشورهای دیگر می‌خواهند. البته مسئله تنها برای ایرانیان نیست.
حالا شاهد هستیم که کشورهای دیگر به سراغ پزشکان عراقی هم رفته‌اند. آنها را جذب می‌کنند، آموزش می‌دهند و به‌صورت نیروی ارزان‌قیمت از آنها برای کشور خودشان استفاده می‌کنند. به‌طور کلی پزشکان ایرانی وقتی جذب این کشورها می‌شوند، بیکار نمی‌مانند. کشورهای اروپایی خیلی خوب پزشکان ما را جذب می‌کنند. پزشکان ایرانی که در دانشگاه‌های ایران درس خوانده‌اند از فیلترهای سختی رد شده‌اند و بسیار باهوش و مستعدند.
مقصد پزشکان ایرانی کجاست؟
هم‌اکنون کشورهای همسایه به‌شدت در حال جذب پزشک هستند چرا که می‌خواهند رتبه سلامت کشورشان را بالا ببرند. آنها دنبال هلث ورکر هستند، یعنی کادرسلامت. به همین دلیل پزشک، پرستار، ماما، پیراپزشک و... جذب می‌کنند. مؤسسه‌های مهاجرتی اغلب از این افراد پول نمی‌گیرند، آنها را به عمان، امارات، قطر و... می‌فرستند و اعلام می‌کنند که نخستین حقوقی که گرفتند برای این مؤسسه است. اینقدر که از وضعیت اشتغال این افراد اطمینان دارند.
هم‌اکنون بالاترین میزان مهاجرت پزشکان مربوط به کدام کشورهاست؟
ما آمار رسمی در این‌باره نداریم.
به اعتقاد شما با وضعیتی که شما اعلام کردید، آیا با تصویب قوانین سختگیرانه مانند افزایش بیش از صدبرابری نرخ وثیقه خروج از کشور، یا حتی افزایش ظرفیت پزشکی برای جبران کمبود پزشک و جلوگیری از مهاجرت آنها، می‌توان مانع از خروج پزشکان از کشور شد؟
خیر به هیچ‌وجه. قبلا اینطور بود که دانشجویان صبر می‌کردند، بعد از اینکه درس‌شان تمام می‌شد، اقدام به خرید طرح می‌کردند. قبلا قیمت خرید طرح خیلی بالا نبود. اما امسال قیمت‌ها افزایش پیدا کرده است.
اما با این وضعیت باز هم دانشجویان مهاجرت می‌کنند، حتی منتظر نمی‌مانند مدرکشان را بگیرند. به کشور مقصد مهاجرت می‌کنند، در آنجا از آنها آزمون ارزیابی گرفته می‌شود و بعد مشغول به‌کار می‌شوند. قبلا مدارک‌شان را به وزارت امور خارجه می‌دادند، آنجا ترجمه و بعد ارسال می‌کردند، معمولا کشورهای دیگر، مدارک دانشگاه‌های سراسری مثل دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، ایران، دانشگاه شیراز و... را خیلی قبول دارند.
با این سختگیری‌ها، در سال‌های آینده دیگر دانشجو منتظر تمام شدن دوره تحصیلش نمی‌ماند و از همان دوره دانشجویی برای پذیرش اقدام می‌کند. اگر شرایط برای حضور آنها در ایران فراهم باشد قطعا آنها به فکر مهاجرت نخواهند بود.
به‌نظر شما در این شرایط چه باید کرد؟
تمام راه‌حل‌ها را وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی، مجلس و کمیسیون بهداشت می‌دانند. همه می‌دانند باید چه کاری انجام شود اما نمی‌دانم چرا در تلاشند تا راه اشتباه را بروند. بر افزایش ظرفیت پزشکی اصرار می‌کنند، اما این راه‌حل نیست. متقاضی با رتبه‌های پایین روی صندلی رشته‌های پزشکی می‌نشیند درحالی‌که هر کسی، یک توانایی دارد.
در رشته‌های پزشکی هم همه نمی‌توانند جراح شوند، یا متخصص. افراد اگر براساس توانمندی‌ها و علاقه‌مندی‌هایشان درس بخوانند، موفق‌ترند. این درست نیست که کتاب‌های سخت را به افرادی با سطح پایین‌تر قرار می‌دهند و به آنها می‌گویند بخوان. با این وضعیت چطور می‌توان آینده سلامت کشور را تامین کرد. در آینده اتفاقات نامطلوبی در این حوزه رخ خواهد داد.
اخیرا فعالان حوزه سلامت، اعلام کرده‌اند که در آینده برای جبران نیروی متخصص در حوزه پزشکی، باید پزشک از خارج وارد کشور کرد. این هشداری بود که پیش از این از سوی رئیس سازمان نظام پزشکی اعلام شده بود. اوایل شهریور هم اعلام شد که 160متخصص قلب طی یک سال از کشور خارج شده‌اند. به‌نظر شما این وضعیت چقدر نگران‌کننده است؟
همین حالا بیمارستان قلب رجایی که در خاورمیانه بی‌نظیر است، برخی از رشته‌های تخصصی‌اش خالی است. در سال‌های بعد این موضوع به رشته‌های دیگر هم کشیده می‌شود.
به‌نظر شما پزشک خارجی حاضر است در ایران کار کند؟
مسئله تنها پزشک نیست، در رشته‌های دیگر به جز صنعت نفت، آیا می‌توان از کشورهای دیگر نیرو وارد کرد. با وجود کشورهایی مثل قطر، امارات و عربستان که در سال 2022بالاترین رشد اقتصادی را داشته است، آیا نیروی کار وارد ایران می‌شود؟ آنجا آنقدر بازار کار جذاب است که نیروی کار ترجیح می‌دهد آنجا برود. در کشوری مانند امارات با آن میزان پیشرفته بودن، باز هم نیروی کار درجه یک و حتی 2 و 3 از آمریکا حاضر نیست برود و کار کند. در ایران ما فرمول‌های خاص خود را داریم، مگر اینکه بخواهیم از کشورهایی مانند سوریه، لبنان، پاکستان و افغانستان نیرو بیاوریم، آنها را تربیت کنیم و همین جا فعال شوند.
خیلی‌ها دنبال این هستند که دانشجویان پزشکی را که در یکی از دانشگاه‌های کشور درس می‌خوانند، نگه دارند و همین‌جا مشغول به کار کنند. همه اینها در شرایطی است که این افراد از فیلترهای ما رد نشده‌اند. آنها باید کنکور سختی بدهند اما هیچ‌کدام از اینها برای آنها رعایت نشده است. اگر این افراد فعال شوند، در آینده شاهد نتایج آن خواهیم بود.
همه این شرایط راه‌حل دارد، اما باید به وزارت بهداشت اعتماد شود و مثلا یک مدت زمانی درنظر گرفته شود تا از این وضعیت خارج شویم. دولت باید به نظام پزشکی و وزارت بهداشت اعتماد کند. اینها نیاز به برنامه‌ریزی دارد. در ایران ما پزشکان بسیار خوبی داریم که شاید کمتر اسم آنها شنیده شده، همانها در حال خروج از کشورند.
گزارش‌ها نشان می دهد، کشورهای هندوستان، فیلیپین و پاکستان در سال‌های اخیر، بیشترین تعداد پزشک مهاجر را داشته اند. از نظر تعداد مطلق پزشکان مهاجر، رتبه اول در سطح جهان متعلق به هند است، به‌طوری‌که حدود ۶۰ هزار پزشک هندی در کشورهای آمریکا، انگلیس، کانادا و استرالیا مشغول به کارند. این در حالی است که در کشور هند، برای هر ۱۰ هزار نفر تنها یک پزشک وجود دارد، حال آنکه این عدد در استرالیا، ۲۴۹ پزشک برای هر ۱۰ هزار نفر، در کانادا ۲۰۹ پزشک، در انگلستان ۱۶۶ پزشک و در آمریکا ۵۴۶ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است.
نظر شما