به گزارش سلامت نیوز، این ماشه برای یک منطقه شیب‌دار فعال می‌تواند یک بارش یا حتی یک زلزله کوچک باشد. در چنین مواقعی متاسفانه دیده شده خیلی از مسئولین فقط همان عامل نهایی بارش را مورد توجه قرار می‌دهند و نقش تخریبی عوامل انسانی که در طول سال‌ها پایداری و ثبات مناطق شیب دار را هدف قرار داده و به آن آسیب رسانده‌اندِ کاملا مورد غفلت قرار می‌گیرد.»
وقتی انسان زمین را می‌لرزاند؛ لرزه‌هایی که نه برای عوامل طبیعی بلکه به‌دلیل کنش و واکنش انسان‌ها رخ می‌دهد، درواقع مداخله انسان‌ها می‌تواند سبب‌ساز وقوع حوادث طبیعی شود که تا پیش از این همه خیر و شر آن به‌عهده طبیعت بود، اما حالا انسان‌ها هم تبدیل به عوامل جدی در بروز حوادث طبیعی شده‌اند، حوادثی چون زلزله و البته رانش زمین، به‌تازگی مقاله‌ای منتشر شده که نشان می‌دهد زمین‌لغزشی که در سال ۱۳۹۸ در بخش‌هایی از استان سمنان رخ داد نتیجه مداخله انسانی بوده است، مداخله‌ای که باز هم پای متهم همیشگی یعنی سد سازی را به ماجرا باز می‌کند.
زمین لرزه هایی که انسان ساخت
انسان برای نفوذ به قلب معادن زمینی، مخازن نفتی و گازی حفره های بزرگی درون آن ایجاد می‌کند، سدهای بزرگ می سازد و در نتیجه چنین فعالیتهایی طی 160 سال گذشته در حدود 200 زمین لرزه با شدتی بیش از 4.5 ریشتر ایجاد کرده است. این نظر کریستین کلوس محقق دانشگاه کلمبیا است که بر روی زمین لرزه های دست ساز انسان مطالعات گسترده ای انجام داده است.
به گفته وی شناخته شده ترین نمونه چنین زمین لرزه‌هایی، زلزله‌ای است که در سال 2008 به واسطه احداث سد ژیپینگ پو در استان سیچوآن چین روی داد. این سد دارای 42.3 میلیارد فوت مکعب آب بود که وزن این آب منجر به بروز زمین لرزه ای شد که به اعتقاد کلوس بزرگترین و شدیدترین زمین لرزه دست ساز بشر است. شدت این زلزله 7.9 ریشتر بود و در پی وقوع آن 80 هزار نفر کشته شدند.
کلوس معتقد است این سد با داشتن حجم آبی به وزن 320 میلیون تن به خط گسلی فشار وارد کرد که این فشار برای ایجاد زلزله کافی بوده است.
به گفته وی زمانی که فردی انگشت خود را بر روی یک صفحه کاغذ فشار می دهد، صفحه خمیده می شود. همین تاثیر را می توان بر روی صفحات تکتونیکی زمین نیز مشاهده کرد که در اثر وجود فشار شدید از خارج بر روی لایه های تکتونیکی منجر به بروز زمین لرزه می شود. این زمین لرزه دو سال پس از تکمیل سد رخ داد و مرکز وقوع آن از محل ساخت سد تنها 4.8 کیلومتر فاصله داشت.
مقامات باسل در سوئیس در سال 2006 نیروگاه ژئوترمال (زمین گرمایی) شهر را پس از وقوع زمین لرزه ای 3.4 ریشتری غیر فعال کردند زیرا تولید انرژی در این نیروگاه نیازمند ایجاد حفره در صخره های اعماق پوسته زمین در جستجو برای یافتن منابع بخار و انرژی بود.مهندسان در مناطق خشک مانند باسل گاه از شیوه شکست هیدرولیکی استفاده می کنند، شیوه ای که در آن برای ایجاد حفره از فشار بالای آب استفاده می کنند.
این شیوه می تواند ارتعاشات کوچکی ایجاد کند اما آسیب واقعی زمانی رخ می دهد که آب اضافی موجود در میان شکاف صخره ها منجر به ناپایداری آنها شده و تخریب را افزایش می دهند. در حالی که سد سازی به تنهایی عامل بروز 76 زمین لرزه بوده است، اکتشاف معدن مقصر اصلی وقوع دست کم 137 زمین لرزه است، یعنی نیمی از زمین لرزه های دست ساز انسان به این واسطه به وجود آمده اند.
هشتم فروردین سال ۱۳۹۸ تصاویری از روستای حسین آباد کالپوش در شهرستان شاهرود در استان سمنان منتشر شد که نشان دهنده تخریب خانه‌ها بود، رانش زمین خسارت‌هایی به بیش از ۳۰۰ واحد روستایی وارد کرد. خیلی‌ها به‌دنبال دلیل این زمین‌لغزش بودند، آن روزها مهدی معتق، استاد مرکز علوم تحقیقات زمین و دانشگاه لایبنیتزهانوفر آلمان، در یادداشتی نوشت: «قسمت اعظمی از این روستا در یک پهنه لغزشی در مجاورت شمالی سد کالپوش قرار دارد.
این سد در اواخر دی ماه ۹۱ با حضور رئیس جمهور وقت آن دوران با هدف تامین آب شهرهای میامی، شاهرود و روستاهای اطراف آن آبگیری شد. پهنه لغزشی مجاور سد دربهار۹۸ فعال شد، این‌که چه عاملی سبب تشدید این حرکت در سال ۹۸ شده نیاز به کمی بررسی دقیق‌تر دارد. با این حال مشاهدات صحرایی اولیه که در تاریخ ۸ مرداد ۹۸ شواهد بسیار جالبی پیرامون علت تشدید فعالیت زمین لغزش ارائه می‌کند.»
معتق در بخشی از آن یادداشت توضیح داد: «هنوز آثار بسیار متعددی از تراوش آب به بدنه لغزشی که در مجاورت شمالی سد کالپوش قرار دارد، به وضوح قابل مشاهده است، تعدد بسیار فراوان این تراوشات آن هم در فصل تابستان این ظن افراد محلی که منبع آنها ناشی از نفوذ آب سد به دامنه لغزش است را بیش از گذشته تقویت می‌کند، این تراوشات می‌توانند به عنوان یک عامل تحریک کننده مهم باعث تشدید فعالیت این پهنه لغزشی باشند.»
حدسی که به یقین تبدیل شد
همان‌طور که استاد مرکز علوم تحقیقات زمین و دانشگاه لایبنیتزهانوفر آلمان در ۱۴ مرداد ۱۳۹۸ نوشت، آبگیری سد در منطقه کالپوش سبب بالا رفتن تراوش آب به بدنه لغزشی زمین شده و آن را برای یک رانش منجر به خسارت تحریک کرده است، حدسی که حالا به یقین تبدیل شده و مقاله‌ای راجع به آن منتشر شده است.
در یک مقاله تحقیقاتی جدید که در مجله زمین شناسی مهندسی (Engineering Geology) به‌چاپ رسیده محققان با بررسی دو دهه تصاویر ماهواره‌ای از نقش تحریک کننده و ویرانگر سد کالپوش درافزایش چشمگیر مخاطرات زمین لغزش در مناطق اطراف سد خبر می‌دهند. درهمین‌باره مهدی معتق، که هدایت و سرپرستی این کار تحقیقاتی را بر عهده داشت به خبر آنلاین می‌گوید: «مطالعات ما با بررسی دو دهه تصاویر ماهواره ای به وضوح نشان می‌دهد که زمین لغزش قدیمی در مجاورت سد که در سال ۹۸ فاجعه آفرید قبل از احداث سد هیچ‌گونه فعالیت و حرکتی نداشته است. منتهی بعد از ایجاد سد و آبگیری آن، این زمین لغزش قدیمی که درخارج دریاچه سد و مجاورت شمالی آن قرار گرفته، به‌طرز چشمگیری فعال شده و همزمان با افزایش سطح و حجم مخزن، سرعت حرکت این زمین لغزش نیز به مرور زمان بیشتر و بیشتر شد.»
او بیان می‌کند: «مناطق شیب داری که اینگونه در اثر فعالیت و ساخت و سازهای انسانی فعال می‌شوند باید به سرعت مورد توجه قرار گیرند. در این مواقع یا باید عملیات پایدارسازی شیب برای آنها صورت بگیرد یا باید مناطق مسکونی واقع در آنها و مجاورت‌شان جهت کاهش ریسک مخاطره زمین لغزش تخلیه شوند. چراکه اینگونه مناطق پتانسیل بسیار بالایی دارند تا با کوچکترین تاثیری از عوامل تکتونیکی یا شرایط آب و هوایی ناگهان به‌صورت مخرب و ویران کننده حرکت کرده و خسارات جانی و مالی فراوان ایجاد کنند.»
زمین لغزش به مثابه اسلحه آماده شلیک
معتق ادامه می‌دهد: «این نوع زمین لغزش‌ها مانند اسلحه‌های آماده شلیک هستند که جهت تخریب و کشتار فقط لازم است ماشه آنها کشیده شود. این ماشه برای یک منطقه شیب‌دار فعال می‌تواند یک بارش یا حتی یک زلزله کوچک باشد. در چنین مواقعی متاسفانه دیده شده خیلی از مسئولین فقط همان عامل نهایی بارش را مورد توجه قرار می‌دهند و نقش تخریبی عوامل انسانی که در طول سال‌ها پایداری و ثبات مناطق شیب دار را هدف قرار داده و به آن آسیب رسانده‌اندِ کاملا مورد غفلت قرار می‌گیرد.» استاد مرکز علوم تحقیقات زمین و دانشگاه لایبنیتزهانوفر آلمان می‌گوید: «این دقیقا همان مساله‌ای است که در حسین آباد کالپوش استان سمنان اتفاق افتاد. مانند سیل‌های اخیر ایران که عده‌ای همه چیز را به آسمان و بارش نسبت می‌دهند، در حسین آباد کالپوش هم عده‌ای سعی کردند همه چیز را به ابر و باد و ماه و خورشید و بارش‌های فرودین نسبت دهند. این در حالی‌ست که عامل اصلی که زمین لغزش قدیمی روستای کالپوش را حتی از سال‌های قبل ازبارش‌های فروردین ۱۳۹۸ فعال و آنرا مستعد رانش مخرب کرده بود، سدی بود که بصورت کاملا غیر کارشناسی آنهم در یک منطقه مستعد زمین لغزشی طراحی شد و بخاطر یکسری اهداف پوپولیستی توسط رییس جمهور وقت در سال ۱۳۹۱ سریع افتتاح گردید.»
نظر شما