به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایسنا،کودکی که قوانین را زیر پا می‌گذارد، به دیگران آسیب می‌زند یا دست به تخریب می‌زند، شاید صرفاً «شیطان» نباشد؛ او ممکن است به اختلال رفتاری‌ای به نام اختلال سلوک (CD) دچار باشد. این اختلال با رفتارهایی فراتر از نافرمانی‌های معمول همراه است و می‌تواند زندگی کودک و اطرافیانش را با چالش‌های جدی روبرو کند.
دکتر محمدرضا شالبافان، مدیر دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، در گفت‌وگویی با ایسنا، اختلال سلوک را رفتاری تعریف می‌کند که در آن کودک یا نوجوان به شکل مداوم از چارچوب‌های اجتماعی، خانوادگی و قانونی سرپیچی می‌کند و دست به اعمالی می‌زند که نه‌تنها برای خود بلکه برای دیگران نیز آسیب‌زا است. این رفتارها ممکن است حتی شامل خشونت علیه حیوانات و محیط زیست نیز شود.
اختلالی با شیوع پایین اما اثرگذاری بالا
اگرچه شیوع اختلال سلوک در مقایسه با بیش‌فعالی یا اختلال یادگیری کمتر است، اما آثار آن آن‌قدر شدید است که نمی‌توان به‌راحتی از کنار آن گذشت. کودک مبتلا ممکن است در مدرسه مشکلات رفتاری زیادی ایجاد کند، از تحصیل بازبماند یا با نیروهای انتظامی درگیر شود.
رفتاری فراتر از سن و شرایط رشد
شالبافان تأکید می‌کند که نباید اختلال سلوک را با مراحل طبیعی رشد یا پرسشگری کودکان اشتباه گرفت. کودکانی که به این اختلال دچارند، به‌مراتب فراتر از انتظارات رفتاری متعارف سن‌شان عمل می‌کنند و همین موضوع، درمان و شناسایی را ضروری می‌کند.
چه عواملی باعث بروز اختلال سلوک می‌شوند؟
بر اساس توضیحات شالبافان، این اختلال می‌تواند از ترکیب چند عامل شکل بگیرد:
-
ژنتیک و وراثت
-
محیط خانوادگی و سبک فرزندپروری
-
شرایط اجتماعی و فرهنگی که کودک در آن رشد می‌کند
مطالعات بین‌المللی متعددی درباره این اختلال انجام شده و ایران نیز پژوهش‌هایی مقدماتی در این زمینه دارد، اما به دلیل پیچیدگی و نیاز به همکاری بین‌بخشی، مطالعات جامع‌تر ضروری است.
چالش بزرگ خانواده‌ها: انکار یا کمک؟
واکنش خانواده‌ها به اختلال سلوک متفاوت است. برخی والدین رفتار کودک را نادیده می‌گیرند یا طبیعی می‌دانند و برخی دیگر آن را به نهادهای آموزشی و انتظامی نسبت می‌دهند. در حالی که تشخیص درست و مراجعه به روان‌پزشک یا روان‌شناس کودک می‌تواند مسیر درمان را هموار کند.
شالبافان تأکید می‌کند که آموزش والدین برای شناسایی زودهنگام علائم این اختلال بسیار مهم است. رسانه‌ها نیز می‌توانند در آگاه‌سازی عمومی نقش مؤثری ایفا کنند.
درمان‌پذیر است؛ اما با رویکرد علمی و انسانی
خبر خوب این است که اختلال سلوک قابل درمان است. اصلی‌ترین روش درمانی، روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) است. برخلاف گذشته که برخی والدین با تنبیه بدنی یا زبانی سعی در اصلاح رفتار کودک داشتند، روان‌شناسان می‌گویند این روش‌ها نه‌تنها کمکی نمی‌کنند، بلکه وضعیت را بدتر کرده و حتی منجر به واکنش‌های خشن‌تر می‌شوند.
کودکان مبتلا به اختلال سلوک باید در محیطی امن و حمایتی یاد بگیرند چگونه مسئولیت رفتارهایشان را بپذیرند و با پیامدهای طبیعی اعمال خود مواجه شوند.
اگر کودک همکاری نمی‌کند، والدین تنها نمانند
در بسیاری موارد، کودکان تمایلی به مراجعه به روان‌درمانگر ندارند. شالبافان توصیه می‌کند حتی اگر کودک حاضر به همراهی نیست، والدین به‌تنهایی به روان‌شناس کودک مراجعه کرده و راهکارها و بسته‌های آموزشی لازم را دریافت کنند.
خدمات روانشناسی رایگان در دسترس است
مراکز جامع سلامت در کشور خدمات روانشناسی رایگان برای اختلالاتی مانند سلوک ارائه می‌دهند. بیش از ۳ هزار روان‌شناس در این مراکز فعالیت می‌کنند. در صورتی که درمان تخصصی‌تری لازم باشد، فرد به مراکز سلامت روان و اجتماعی (سراج) ارجاع داده می‌شود. در حال حاضر ۹۹ مرکز سراج در کشور فعال هستند و قرار است تعداد آنها افزایش یابد.
پیامدهای نگران‌کننده: بازماندگی از تحصیل
یکی از آثار بلندمدت اختلال سلوک، ترک تحصیل است. بازماندگی از تحصیل نه‌تنها آینده تحصیلی کودک را تهدید می‌کند، بلکه باعث می‌شود کودک از شبکه‌های اجتماعی حمایتی خود جدا شده و به گروه‌های پرخطر گرایش پیدا کند. این موضوع نیازمند توجه جدی خانواده‌ها، مدارس و سیستم بهداشتی است.
به گفته شالبافان، اگر کودک حتی برای چند هفته از مدرسه دور بماند، احتمال بازماندگی دائمی افزایش می‌یابد. بازگرداندن این کودکان به مسیر تحصیل نیازمند همکاری چندجانبه میان آموزش‌وپرورش، وزارت بهداشت، نیروهای اجتماعی و حتی قوه قضاییه است.
اختلال سلوک یکی از جدی‌ترین چالش‌های رفتاری دوران کودکی و نوجوانی است؛ اختلالی که با برخورد مناسب، آموزش به والدین و دسترسی به خدمات درمانی قابل مدیریت است. خانواده‌ها نباید در مواجهه با این اختلال تنها بمانند، بلکه باید از خدمات رایگان مراکز سلامت روان استفاده کرده و با کمک متخصصان، آینده بهتری برای فرزندان خود رقم بزنند.
نظر شما