به گزارش سلامت نیوز به نقل از فارس،سرطان یکی از بیماری‌هایی است که همواره ترسناک و مبهم به نظر می‌رسد؛ اما سؤال بسیاری از خانواده‌ها این است: آیا سرطان ارثی است؟ دکتر رضا شیرکوهی، استاد تمام ژنتیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس، ابعاد ژنتیکی این بیماری را تشریح کرده است.

سرطان؛ اتفاقی، محیطی یا ارثی؟

به گفته دکتر شیرکوهی، منشأ سرطان‌ها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

1. اتفاقی (جهش‌های ژنی تصادفی)

2. محیطی (عوامل سبک زندگی، آلودگی، رژیم غذایی، دخانیات)

3. ارثی و خانوادگی

تمام سرطان‌ها در نهایت به علت بروز تغییر در DNA و ژن‌های بدن رخ می‌دهند؛ اما آنچه به عنوان «سرطان ارثی» شناخته می‌شود، تنها در ۵ تا ۱۰ درصد موارد دیده می‌شود؛ یعنی زمانی که جهش‌های خاص ژنی از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند.

ژن‌های سرطانی چگونه منتقل می‌شوند؟

اگر فردی حامل جهش ژنی مرتبط با سرطان باشد، احتمال انتقال آن ژن به فرزندانش ۵۰ درصد است. ژن‌هایی مانند BRCA1 و BRCA2 که به شدت با سرطان‌های پستان و تخمدان در ارتباط‌اند، نمونه‌های شناخته‌شده‌ای از این نوع هستند.

کی باید به ارثی بودن سرطان شک کرد؟

طبق گفته‌های دکتر شیرکوهی، در این موارد باید احتمال ارثی بودن سرطان را جدی گرفت:

• بروز سرطان در سنین پایین (مثلاً قبل از ۴۰ سالگی)

• وجود چند مورد مشابه سرطان در خانواده

• بروز سرطان‌های نادر یا غیرمعمول (مثلاً سرطان پستان در مردان یا سرطان دوطرفه تخمدان)

• وجود نقایص مادرزادی همراه با سرطان

بررسی ژنتیکی؛ از مشاوره تا آزمایش

اولین قدم برای بررسی ارثی بودن سرطان، مشاوره ژنتیک است. در این جلسات با ترسیم شجره‌نامه خانوادگی، سوابق بررسی می‌شود. در صورت لزوم، آزمایش ژنتیک تخصصی روی فرد مبتلا و اعضای در معرض خطر انجام می‌شود.

دکتر شیرکوهی توضیح می‌دهد که اکنون بیش از ۵۰ ژن اصلی شناخته شده‌اند که با انواع سرطان‌های ارثی در ارتباط‌اند و تکنولوژی‌های جدید قادر به شناسایی دقیق جهش‌ها هستند.

آیا پیشگیری ممکن است؟

بله. اگر آزمایش ژنتیک نشان دهد که فردی دارای ژن پرخطر است، راهکارهایی مانند:

• جراحی پیشگیرانه (مثلاً ماستکتومی یا برداشتن تخمدان و رحم)

• غربالگری‌های منظم

• اصلاح سبک زندگی
  توصیه می‌شود. به عنوان مثال، اگر زنی ژن BRCA1 مثبت داشته باشد، احتمال ابتلای او به سرطان پستان تا ۷۰ درصد و سرطان تخمدان تا ۵۰ درصد افزایش می‌یابد.

اگر مادربزرگم سرطان داشته، نگران باشم؟

دکتر شیرکوهی می‌گوید: بله. گاهی جهش ژنی از نسل دوم عبور کرده و در نسل سوم بروز می‌یابد. برای همین بررسی بستگان درجه یک، دو و حتی سه ضروری است. در مشاوره‌های ژنتیکی، مادربزرگ، خاله، عمه و سایر اقوام بررسی می‌شوند.

کودکان چطور؟ چه زمانی باید بررسی شوند؟

در کودکانی که سابقه خانوادگی قوی از سرطان دارند، توصیه می‌شود از ۱۰ سال زودتر از سن تشخیص اولین مورد در خانواده، بررسی بالینی آغاز شود. برخی سرطان‌های دوران کودکی مانند لوسمی (سرطان خون)، تومورهای مغزی یا کلیوی می‌توانند زمینه ارثی داشته باشند.

نقش محیط چقدر است؟

دکتر شیرکوهی با تأکید بر تفاوت "سرطان ارثی" و "سرطان خانوادگی" می‌گوید:سرطان خانوادگی همیشه ژنتیکی نیست. مثلاً اگر چند برادر سیگاری باشند و سرطان ریه بگیرند، عامل مشترک آنها سبک زندگی و محیط است، نه لزوماً ژنتیک.

همچنین عواملی مانند نیترات موجود در آب، اشعه برق فشار قوی، یا آلودگی‌های زیست‌محیطی می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در بروز سرطان داشته باشند.

آیا سرطان کودکان قابل درمان است؟

در بسیاری موارد بله. برای مثال، در سرطان خون کودکان بین ۲ تا ۸ سالگی، تا ۷۰ درصد موارد با موفقیت درمان می‌شوند. اما در سنین بالاتر، درمان سخت‌تر و نیازمند پیوند و درمان‌های پیشرفته‌تر است.

درمان هدفمند و پزشکی شخصی‌سازی‌شده چیست؟

درمان‌های امروزی سرطان فقط شیمی‌درمانی کلاسیک نیستند. دکتر شیرکوهی می‌گوید:درمان‌ها به سمت پزشکی شخصی‌سازی‌شده (Personalized Medicine) حرکت کرده‌اند. یعنی ابتدا پروفایل ژنی سلول سرطانی بررسی می‌شود و سپس دارویی انتخاب می‌شود که دقیقاً مسیر مولکولی معیوب را هدف قرار دهد.

او این روش را با «آنتی‌بیوگرام» در عفونت‌ها مقایسه می‌کند: «می‌فهمیم که سرطان به کدام دارو حساس‌تر است و همان را تجویز می‌کنیم.»

توصیه پایانی استاد ژنتیک

اگر در خانواده‌تان فردی مبتلا به سرطان بوده، به‌ویژه در سنین پایین یا با فرم‌های غیرمعمول، حتماً مشاوره ژنتیک بگیرید.شناسایی زودهنگام جهش‌ها، می‌تواند جان شما یا عزیزانتان را نجات دهد.