به گزارش سلامت نیوز به نقل از آرمان ملی، در حالی که در نیمه پاییز قرار داریم اما هنوز خبری از بارش‌های موثر در کشور به جز برخی از استان‌های شمالی کشور نیست.
در حالی که چشم بسیاری از مردم به آسمان دوخته شده، کارشناسان نسبت به وضعیت کنونی که گریبانگیر بسیاری از مردم جهان به خصوص منطقه خاورمیانه شده است، شیوه مصرف آب در شرایط کنونی را نیز مطلوب ارزیابی نمی‌کنند. به گفته صاحب‌نظران؛ ایران سال‌هاست درگیر کم‌آبی است، اما این وضعیت در شرایط کنونی به مرحله ورشکستگی آبی و بحران جدی رسیده است که در شهرهای بزرگ به ویژه پایتخت کاملاً محسوس است، اما برخی از صاحب‌نظران معتقدند کم آبی کنونی با وجود تغییرات اقلیمی با سیاست‌گذاری‌های صحیح و استفاده از ابزارهای مناسب به منظور جلوگیری از هدررفت آب، بازچرخانی آب، شیرین‌سازی آب دریا و... ، قابل مدیریت است و می‌توان از آسیب‌های جدی آن در بخش خانگی، صنعت و... جلوگیری کرد.
پیامدهای بحران آب
بنابرآمارهای رسمی؛ حجم آب سدهای اطراف شهر حدود یک‌سوم کمتر از میانگین بلندمدت است، بر اساس گزارش‌های منتشره، در بخش‌هایی از جنوب و غرب تهران، چاه‌ها هر سال عمیق‌تر می‌شوند و زمین به‌تدریج فرو می‌نشیند، به این ترتیب، فرونشست‌هایی که زمانی فقط هشدار بودند، حالا در بعضی نقاط به بیش از سی سانتی‌متر در سال رسیده‌اند؛ یعنی تهدیدی برای خیابان‌ها، ساختمان‌ها و حتی خطوط مترو که این روزهای در بسیاری از کلانشهر به ویژه تهران به گوش می‌رسد. ولی تهران تنها کلانشهری نیست که بی‌آبی و فرونشست‌ها آن را تهدید می‌کند، بلکه تقریباً در همه حوضه‌های آبریز کشور، از زاینده‌رود گرفته تا هامون و کرخه، نشانه‌های بحران آشکار است. در سه دهه اخیر حجم آب تجدیدپذیر کشور از حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به کمتر از ۶۵ میلیارد رسیده است. این یعنی ایران در کمتر از سی سال، نیمی از منابع طبیعی آب خود را از دست داده است.
عوامل تشدید بحران
سامانی کارشناس آب در این باره به «آرمان ملی» گفت: افزایش جمعیت، توسعه شتاب‌زده شهرها، برداشت بی‌رویه از چاه‌ها و مهمتر از همه فقدان هماهنگی در سیاست‌گذاری‌ها در این باره، از جمله مسائلی است که باعث شده تا بی‌آبی به مرحله بحران شدید برسد. در حقیقت در حال حاضر هر یک از سازمان‌های دخیل در این امر از مدت‌ها پیش هر کدام برنامه‌های خود را به شکل جداگانه پیش برند بدون اینکه برنامه‌ای مشترک برای حفظ توازن منابع و مصرف داشته باشند، در این میان یکی مجوز چاه صادر می‌کند، دیگری مجوز ساخت شهرک و سومی به دنبال طرح انتقال آب است که درنهایت حاصل این آشفتگی، مدیریتی واکنشی و بحران‌زده است که فقط در زمان خطر تصمیم می‌گیرد.
او اضافه کرد: البته در این حین، بخش کشاورزی همچنان بیشترین مصرف آب را دارد، چراکه بیش از نود درصد منابع آبی کشور صرف تولید محصولات کشاورزی می‌شود، در حالیکه بازده این مصرف پایین است. استفاده از روش‌های قدیمی آبیاری مانند غرقآبی در برخی از دشت‌ها، روشی که بیش از نیمی از آب را هدر می‌دهد باعث هدررفت آبها در کشت محصولاتی می‌شود که ارزش چندانی هم ندارد. هرچند اصلاح الگوی کشت، توسعه سامانه‌های نوین آبیاری و آموزش کشاورزان بارها در برنامه‌ها آمده، ولی در عمل کمتر از ده درصد مزارع به روش‌های کارآمد مجهز شده‌اند.
او درباره تاثیر مصرف نابجای آب در بخش خانگی و شهری در ایجاد بحران گفت: مصرف آب در تهران به طور میانگین ۲۵۰ لیتر در شبانه‌روز است؛ رقمی که از استاندارد جهانی در مناطق خشک بسیار بالاتر است. در این باره به نظر می‌رسد قیمت کم آب برای برخی از مشترکان عامل اصلی پرمصرفی آنهاست و تا وقتی آب قیمتی واقعی پیدا نکند و مشترکان پرمصرف جریمه نشوند، فرهنگ صرفه‌جویی شکل نخواهد گرفت.
راه‌های خروج از بحران
این کارشناس تاکید کرد: از جمله راه‌های مهمی که هنوز در ایران به شکل گسترده اجرا نشده، بازچرخانی آب و استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده است، این در حالی است که در کشورهای خشک، بخش عمده‌ای از آب مورد نیاز صنایع و فضای سبز از همین مسیر تأمین می‌شود، اما در تهران با وجود احداث تصفیه‌خانه‌های متعدد، فقط بخش کوچکی از فاضلاب بازگردانده می‌شود، در حالیکه حتی همین میزان افزایش یابد، می‌تواند فشار زیادی از منابع زیرزمینی بردارد.
او شیرین‌سازی آب دریا را یکی از روش‌های بهبود وضعیت آب در کشور ذکر و بیان کرد: در راستای اجرای طرح شیرین‌سازی آب دریاها، چند طرح در سواحل جنوبی کشور آغاز شده، اما به دلیل هزینه بالا، مشکلات انتقال و نبود سیاست مشخص، هنوز سهم قابل توجهی در تأمین آب کشور ندارد. او افزود: هرچند معضل کم آبی وبحران در منطقه خاورمیانه و بسیاری از کشورهای همسایه نیز وجود دارد، اما اقدامات صورت گرفته در برخی از کشورهای همسایه مانند امارات و عربستان در مقایسه با ایران نشان می‌دهد که عقب‌ماندگی ایران در این حوزه جدی است.
تاثیر بارورسازی ابرها
او درباره امکان بارورسازی ابرها برای بهبود وضعیت بارش در کشور گفت: بله گاهی هم بحث بارورسازی ابرها مطرح می‌شود؛ طرحی که بیشتر شبیه امیدی زودگذر تا راهکاری پایدار است، چراکه به‌نظر می‌رسد که در شرایط کنونی، حتی در صورت موفقیت، تأثیر آن بسیار محدود خواهد بود و نمی‌تواند کمبود گسترده آب را جبران کند. این کارشناس ادامه داد: آنچه را که علاوه بر نبود آب برای آشامیدن، کشاورزی و... نباید از خاطر داشت، مسأله فرونشست زمین به عنوان یکی از خطرناکترین نشانه‌های بحران است. دشت تهران، سطح آب زیرزمینی طی دو دهه بیش از سی متر پایین رفته و خاک خشکیده توان نگهداری خود را از دست داده است، این امر بازگشت‌ناپذیر است و هر سانتی‌متر فرونشست، برای همیشه ظرفیت نگهداری آب در سفره‌ها را از بین می‌برد. در این راستا انچه که ضروری است، اینکه کشور نیازمند مواجهه صحبیح و مدیریت واکنشی به حکمرانی پیش‌نگر است. به معنای آنکه، به جای تصمیم‌های کوتاه‌مدت، باید به سمت سیاست‌های یکپارچه و علمی رفت. تشکیل شورای ملی آب، با حضور نمایندگان همه نهادها و استان‌هاست تا سیاست‌گذاری از سطح بخشی به سطح ملی منتقل شود، از جمله ضروریاتی است که می‌تواند راه نجات در شرایط دشوار کنونی باشد.
اصلاح ساختار مدیریتی-فرهنگی
او ادامه داد: همزمان با اصلاح ساختار مدیریتی، باید اصلاح الگوی مصرف در سطح جامعه را نیز به طور جدی مد نظر قرار داد. در این رابطه، رسانه‌ها، مدارس و نهادهای فرهنگی می‌توانند نقش بزرگی در آگاهی‌بخشی داشته باشند. سامانی توضیح داد: مردم باید بدانند هر لیتر آب، پشتوانه‌ای از منابع محدود کشور است و هر هدررفت، به معنای از دست رفتن بخشی از آینده است. همگان باید باور داشته باشیم که ایران کشوری خشک است، اما خشکسالی سرنوشت محتوم آن نیست، چراکه تجربه کشورهایی مانند استرالیا، اسپانیا و اسرائیل نشان داده که حتی در اقلیم‌های خشک هم می‌توان با سیاست‌های درست، مدیریت علمی و سرمایه‌گذاری در فناوری، منابع آب را به تعادل رساند، به شرط اینکه درک واقعیت و پذیرش تصمیم‌های سخت است؛ تصمیم‌هایی که شاید در کوتاه‌مدت هزینه‌بر باشند، اما در بلندمدت از فروپاشی زیست‌محیطی جلوگیری می‌کنند. این کارشناس با اشاره به شرایط کنونی تهران گفت: تهران امروز، چهره فردای بسیاری از شهرهای ایران است؛ شهری که میان توسعه و کمبود منابع گرفتار شده است. اگر امروز در مسیر اصلاح نیفتیم، بحران آب به بحرانی اجتماعی و اقتصادی تبدیل خواهد شد و قطعاً هر روز تأخیر در تصمیم‌گیری، سال‌ها هزینه برای جبران به‌همراه دارد، چرا که آب، دیگر مسئله‌ای فنی یا اقلیمی نیست؛ مسأله‌ای ملی است که امنیت و بقای کشور به آن گره خورده است.
مُسَکن کوتاه‌مدت
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب ایران، با اشاره به وضعیت طرح انتقال آب از طالقان به تهران گفت: سامانه دوم انتقال آب از طالقان به تهران به‌عنوان سامانه‌ای پشتیبان برای مدیریت شرایط اضطراری در تأمین آب تهران و کرج در نظر گرفته شده و یک طرح دائمی نیست.
وی با تأکید بر اینکه استفاده از این سامانه تنها در زمان‌های اضطراری انجام می‌شود، افزود: هرگاه منابع آبی سدهای لتیان و ماملو و لار در وضعیت مناسبی باشند، نیازی به بهره‌برداری از این سامانه نخواهد بود و فقط در شرایط خاص و بحرانی از آن استفاده می‌کنیم. به گفته سخنگوی صنعت آب، طرح‌های انتقال و تأمین آب موجود به‌تنهایی پاسخگوی نیاز شهرهای بزرگ مانند تهران، کرج و قزوین نیستند و راهکار اصلی در مدیریت مصرف و کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی به‌ویژه در دشت‌های ممنوعه و بحرانی است. بزرگ زاده تأکید کرد: ما باید با صرفه‌جویی در مصرف آب، به‌ویژه در بخش کشاورزی، امکان تأمین پایدار نیازهای شرب را فراهم کنیم. این هدف تنها با اجرای پروژه‌های مدیریت مصرف و بهره‌گیری از روش‌ها و فناوری‌های نوآورانه محقق می‌شود. ما راه دراز و سختی برای پایدار کردن آب در تهران، کرج و قزوین و بسیاری از مناطق کشور داریم. عملیات اجرایی پروژه انتقال آب از طالقان به‌عنوان یکی از طرح‌های مهم تأمین آب پایدار برای سه استان قزوین، البرز و تهران، به مراحل پایانی رسیده است. این طرح در دو فاز طراحی شده و هدف آن تقویت منابع آبی مناطق مرکزی کشور از طریق افزایش سهم آب سطحی و کاهش اتکا به منابع زیرزمینی است.
انتظار از بارش در رفع خشکسالی
محمد رئیسی، کارشناس آب، هم با اشاره به سابقه این روش در کشور، بیان کرد: ایران در خصوص بارورسازی ابرها با یک افراط و تفریط مواجه است.
وی توضیح داد که این پدیده جدیدی نیست و از ۶۰ سال پیش که در دنیا مطرح شد، در ایران نیز مورد بحث قرار گرفت. این روش به عنوان یکی از روش‌های تامین آب در جهان مطرح است. یعنی به طور کل نمی‌توان این روش را کنار گذاشت، اما اینکه به آن بچسبیم تا بحران آب را حل کنیم، مشکل‌گشا نیست. این کارشناس آب تاکید کرد که میزان تاثیرگذاری بارورسازی ابرها در سطح جهانی محدود است و نباید انتظار معجزه داشت.
وی با ارائه آمار، میزان واقعی افزایش آب قابل استحصال را بسیار ناچیز دانست و آن اینکه؛ در دنیا، این روش می‌تواند ۱۰ تا ۱۵ درصد میزان بارش را افزایش دهد ودیگر اینکه، افزایش میزان بارش لزوماً به معنی افزایش آب قابل استفاده نیست، چرا که پس از تبخیر و تعرق، میزان آب تامین شده از این ۱۵ درصد، به یک و نیم درصد و حتی زیر یک درصد کاهش می‌یابد. رئیسی با اشاره به مصرف سالانه ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آب در کشور، تصریح کرد که یک درصد افزایش آب، عدد بزرگی نیست که بتواند بحران آب در کل کشور را با بارورسازی ابرها حل کند. وی شیوه برخورد با این قضیه را «قطره چکانی» توصیف کرد و افزود: «تزریق قطره قطره در سطح تاثیر دارد، اما تاثیرش به اندازه خودش است؛ نه بیشتر و نه کمتر».
نظر شما