به گزارش سلامت نیوز به نقل از اطلاعات، شیرابه مایعی است که از مواد به ویژه مواد متخلخل که در تماس با رطوبت هستند به محیط نشت میکند. در مبحث آلودگیهای زیستمحیطی و پایداری، واژه شیرابه به مایع آلودهای اشاره دارد که از خاکچالها و سایتهای زبالههای رها شده نشأت میگیرد. با بارش باران یا عملکرد رطوبت طبیعی که درون زبالهها روان میشود، این ماده مضر و خطرآفرین حل می شود و ترکیبات زیانآور مختلفی را با خود همراه میکند.
شیرابه حاصل از زبالههای مختلف به دلیل آلودگی زیاد ناشی از ترکیبات و مواد سمی که در آن وجود دارد یا در واکنش با مواد دیگر موجود در طبیعت به وجود میآید، آثار نامطلوب فراوانی بر سلامت انسان و محیط زیست میگذارد. بااینکه تودههای انبوه زبالههای شهری در فاصلهای دور از سکونت انسانها تخلیه میشوند، ولی با نفوذ شیرابهها به آب های سطحی یا زیرزمینی و در نتیجه آلوده کردن یا تغییر دادن کیفیت آب ها، بهطور مستقیم یا غیرمستقیم به بدن انسانها و جانوران راه پیدا میکنند.
ورود شیرابه از دفنگاه زبالههای جامد شهری درصورتیکه ساز و کاری برای جمعآوری و تصفیه آن تدبیر نشود تهدیدی برای اکوسیستمها و جوامع انسانی است. نفوذ شیرابه ناشی از زبالههای دفنشده بهطور غیراصولی به آب های زیرزمینی سبب آلودگی آب چشمهها، چاهها و ذخایر آبی مجاور محل دفن زباله میشود. این ماده آلاینده راه خود را به آب های زیرزمینی و آب های سطحی اطراف باز میکند و منجر به آلودگی منابع آبی میشود.
آب های زیرزمینی نقش مهمی در بقای موجودات زنده ایفا میکنند و بهعنوان منبعی از آب فوقالعاده تمیز و باکیفیت هستند. این آب ها به دلیل اینکه بهطور طبیعی از آلودگی فیزیکی، شیمیایی و میکروبی مصون هستند و در لحظه میتوان به آنها دسترسی پیدا کرد، در بسیاری از کشورها، منبع اصلی آب برای آشامیدن، نیازهای صنعتی و آبیاری مزارع هستندبه شمار می روند. آب های زیرزمینی آلوده منجر به آلودگی آب آشامیدنی چاهها، آب آبیاری مزارع و حتی آب های سطحی میشوند و این آلودگی میتواند تا کیلومترها پیشروی کند. در مقایسه با فاضلاب شهری، آب های زیرزمینی آلوده به شیرابه غلظت بالایی از ترکیبات آلاینده را در خود دارند.
همچنین شیرابههای ناشی از دفنگاه زبالهها از عوامل آلودهسازی تالابها، دریاچهها و دریاها به شمار میروند که از طریق رودخانههای سطحی و زیرزمینی به این آب ها راه پیدا میکنند.انواع آلایندههای آلی و معدنی، فلزات سنگین و آلایندههای شیمیایی خطرناک ممکن است در شیرابه محلهای دفن وجود داشتهباشند.آلایندههای ناشی از شیرابهها با نفوذ به آبهای سطحی میتوانند موجب عدم کارایی این منابع، از بین رفتن جانوران آبزی، اختلال در کار اکوسیستم آبی و انتشار انواع بیماریها شوند.
زهکشی غیراصولی شیرابههای محل دفن زبالهها نیز میتواند منجر به از بین رفتن زیستگاهها نهفقط در محلی که گورستان زباله قرار دارد بلکه در نواحی اطراف آن شود. بهعلاوه، تنوع جانوری و گیاهی زیستگاهها نیز در اثر تغییرات وارد شده به ترکیبات شیمیایی و نمکی آب زیرزمینی موجود در سایت یا در اطراف آن آسیب میبیند.
دفن زباله در ارتفاعات منجر به ورود شیرابهها به رودخانهها میشود و در جلگه و نزدیک دریا هم شیرابهها به دریا راه پیدا میکند. وجود جیوه در آب برخی از چشمهها، رودخانهها و چاهها به علت وجود برخی وسایل الکتریکی مثل لامپ و باتری در زبالههای مدفون در نواحی مجاور آنها به ویژه نواحی بالادست است که به همراه شیرابه به مناطق پاییندست آمده و ایجاد آلودگی میکند.
ورود شیرابه زبالهها به منابع آب زیر زمینی، بزرگترین خطری است که انسان و سایر موجودات زنده را تهدید میکند. آب های آلودهای که برای مصارفی از قبیل شرب، کشاورزی، دامداری و غیره استفاده میشوند، نمیتواند منتج به تولید محصولات سالم شود و مصرف همین محصولات است که بهمرور، انواع بیماریها ازجمله سرطان را به همراه میآورد.
آلودگی رودخانهها ناشی از نفوذ شیرابهها سبب شده است تا نادرترین گونههای آبزی دریاها و رودخانهها نابود شوند یا در معرض انقراض قرار گیرند.شیرابهها انواع فلزات سنگین خود را از طریق آب ها به مزارع و باغها میرسانند و سرانجام وارد محصولات باغی و زراعی میشوند؛ به همین دلیل است که بیماریهایی مانند اختلالات گوارشی، خونی، پوستی و انواع سرطان ما انسانها را احاطه کردهاند. اغلب شیرابه زبالهها به دنبال بارش باران از طریق آبراهها وارد آب سدها میشوند که هرچه بیشتر وارد شوند سطح خطر برای سلامتی را بالا میبرند.
هر یک لیتر شیرابه زباله، حداقل ۱۰ هزار لیتر از درجه شرب آب را کاهش میدهد، درحالیکه هر یک مترمکعب شیرابه فاضلاب حداقل ۱۲ تا ۱۴ مترمکعب را خراب میکند؛ بنابراین شیرابه زباله به علت تصفیه نشدن خطرناکتر است چون شیرابه ترکیبی از همه مواد است.
وسعت میزان آلودگی آب های زیرزمینی در اثر نفوذ شیرابه به عوامل مختلفی ازجمله ترکیبات شیمیایی شیرابه، بارندگی و عمق و فاصله چاه آب تا منبع آلودگی (محل گورستان زباله) بستگی دارد. با نمونهبرداری از چندین محل جریان آب زیرزمینی با عمق و فاصله مختلف نسبت به گورستانهای زباله و آزمایش آنها میتوان شدت ترکیب شدن مواد شیمیایی موجود در شیرابه با آب زیرزمینی را تعیین کرد.
اغلب این آزمایشها نشان میدهند که بدون شک غلظت مواد آلاینده در آب های زیرزمینی که به گورستانهای زباله نزدیکتر هستند بیشتر است. هرچه فاصله آب ها از منبع آلودگی بیشتر شود، مقدار مواد آلاینده موجود در آنها به طرز ملموسی و بهسرعت کاهش پیدا میکند. همچنین میزان تراوش شیرابه در آبها نیز با افزایش فاصله خفیفتر میشود. با حفر چاههایی با عمقهای مختلف میتوان ارتباط بین فاصله و عمق نفوذ شیرابه را بهدرستی محاسبه کرد.
اگر چه آمیخته شدن مقدار اندکی از آلایندهها از استاندارد مصرف آب آشامیدنی فراتر نمیرود، اما حتی در این حالت هم کیفیت آب زیرزمینی به شکلی است که تهدیدی برای سلامت و بهداشت عمومی به شمار میآید. اگر موشکافانه دراینباره صحبت کنیم، باید بگوییم که نباید از آبی که از چاه نزدیک به محل دفن زباله بیرون کشیده شده است مصرف کرد. اگر مصرف آب چنین چاهی ناگزیر باشد، باید حفاری عمیقتر صورت گیرد و بهطور مداوم از آن نمونهبرداری شود. از سوی دیگر، مسئولان منطقه مورد نظر باید با لولهکشی از راه دور آب پاکیزه را برای ساکنان منطقه فراهم کنند.
ترکیبات شیرابهها با هم متفاوت هستند، ولی بروز برخی تغییرات در آب نشانه تراوش شیرابه به آب ها هستند. برای مثال، یونهای اصلی میتوانند به نسبتهای مختلف مسمومیت ایجاد کنند که این بستگی به ارگانیسم مورد هدف آنها دارد. مثلاً، یونهای کلرید میتوانند روی تعادل اسمز برخی گونههای ماهیان اثر بگذارند. مثلاً ماهیان در اثر غلظت بیش از ۲۲ درصد کلرید در آب مرگومیر بالایی دارند.
فون و فلور به طرق مختلف در ردیابی محل وجود فلزات کمک میکنند. بهعنوان مثال، جلبکها تا حدی نسبت به عنصر کروم حساس هستند. قزلآلاهای رنگینکمان در مقابل عنصر نیکل مقاومت دارند، ولی این فلز میتواند به مورفولوژی این ماهیان صدمه بزند. کاهش اکسیژن محلول و افزایش ترکیبات ارگانیک زیانبار (مانند فِنول) ریخت و نظم بیولوژیکی و نیز فراوانی افراد یک گونه را تغییر میدهد. برای مثال ماهیان نسبت به میزان پایین اکسیژن محلول حساس هستند و فنول باعث خونریزی داخلی برخی ماهیها میشود. نشت روغن، مایعات هیدرولیک و مواد شیمیایی ناشی از زبالهها میتواند بر آبهای سطحی و زیرزمینی اثر بگذارد و به موجودات زندهای که در این آبها زندگی میکنند یا برای ادامه حیات به این گونه آبها وابسته هستند، آسیب برساند.
در محلهای دفن زباله، کیسهها و ظروف پلاستیکی با انواع دیگر زباله ترکیب میشوند و در مجاورت حرارت محیط، تولید شیرابههای سمی و بسیار خطرناک و همچنین گازهای آلوده میکنند.این شیرابهها شامل ترکیباتی نظیر فلزات سنگین و سایر ترکیبات خطرناک هستند که جزو ترکیبات زیانآور برای محیط زیست به شمار میروند. شیرآبه تولید شده در محلهای دفن بهراحتی میتوانند وارد آب های زیرزمینی شده و در نهایت منجر به آلودگی آب آشامیدنی شوند.
ازطرفدیگر گازهای پراکنده شده در هوا نیز از راه تنفس وارد مجاری تنفسی میشوند و موجب بروز بیماریهایی ازجمله انواع سرطان خواهند شد. شیرابههای ناشی از پلاستیکهای مدفون در زیر خاک به ترکیباتی خطرناک تبدیل میشوند که از طریق آبها به ریشه گیاهان نفوذ پیدا میکنند و در نتیجه مسمومیت گونههای مختلف جانوری و حتی مرگ حیات وحش را به دنبال دارند و منجر به نابودی تدریجی پوشش گیاهی نیز خواهند شد.
متأسفانه مدیریت زبالهها و شیرابه آنها در ایران بهدرستی و بر اساس استانداردهای جهانی انجام نمیشود.برای دفن زباله باید زمینها عایقکاری و لایهگذاری شوند تا شیرابه زبالهها به عمق زمین و آب های زیرزمینی نفوذ نکند و با روشهای مناسب، شیرابه و گازهایی که از زباله متصاعد میشود مهار شوند؛ بااینحال در اغلب شهرستانهای ایران این روشها اعمال نمیشوند و دفن زبالهها، آلودگی هوا، محیط زیست و آبهای زیرزمینی را به دنبال دارد.
اغلب میبینیم که کوهی از زبالهها در نزدیکی رودخانهها و دریاها تلنبار شده و حتی برخی از آنها سالها به حال خود رها شدهاند و هیچ اقدامی هم برای دور کردن این زبالهها از منابع آبی انجام نمیشود. بهطوریکه در ایران همیشه رودی از شیرابه به آب های جاری یا راکد در طبیعت میپیوندد و میتوان گفت شیرابهها و زبالهها به حوضه آبریز دائمی رودخانهها و دریاهای ایران تبدیل شدهاند.
در استانهای شمالی ایران وجود شیرابهها و سرازیر شدن آنها به رودخانه و دریا باعث نابودی بسیاری از جانوران و گیاهان میشود و حتی یکی از عوامل بسیار مهم امراض پوستی و سرطانی در بین مردمان بومی این استانها به شمار میرود. در این نواحی به علت رطوبت بالای هوا و بارندگی زیاد، شیرابهها بهسرعت و در مقادیر بالا نسبت به دیگر نواحی ایران تشکیل میشوند. اگر در سواحل دریای خزر بهویژه در مجاورت شهرهای ساحلی قدم بزنید، تپههایی از زبالههای شهری، صنعتی و بیمارستانی را به فراوانی میبینید که شیرابههای آنها از زیر ماسهها یا به کمک روانآب ها به دریا میریزند.
در بیشتر کشورهای درحالتوسعه، زبالههای جامد به منشأ خطراتی هم برای محیط زیست و هم برای سلامت انسان تبدیل شدهاند. بیشتر دفنگاه ها صرفاً محل تخلیه و رها شدن زبالهها هستند که بهشدت سلامت آب های زیرزمینی را تهدید میکنند. چه ایران و چه کشورهایی که شیرابه در آنها تقریباً به یک معضل تبدیل شده است نیازمند وضع قوانین جدید و کاربرد روشهای بهروزتر برای کنترل آلودگی ناشی از آن هستند.
ضروری است بر لزوم بهتر کردن روشهای مدیریت زباله تأکید شود و نیز سایتهای دفن زباله با مهندسیِ درست و اصولی ساخته شوند تا آلودگی روزافزون آب های زیرزمینی که در مجاورت خاکچالها قرار دارند کاهش یابد. همچنین باید چاههای سطحی ویژه پایش آبهای زیرزمینی در اطراف دفن گاه های زباله احداث شوند تا از طریق آنها اطلاعات بیشتری از تغییرات در کیفیت شیرابه در اثر ماندن و کهنه شدن زباله به دست آید.
نظر شما