سلامت نیوز: سوم مارس، دوازدهم اسفند روز جهانی حیات وحش است و شعار امسال زندگی زیر آب، برای مردم و سیاره عنوان گرفته است. دریاها و اقیانوس‌ها برای بسیاری از مردم منبع کسب و کار و تامین معیشت است، از طرفی همواره موضوع آلودگی‌ها و تغییرات اقلیمی مطرح بوده است.

به گزارش سللامت نیوز به نقل از روزنامه آرمان ،درباره اهمیت حفظ گونه‌های جانوری به خصوص پستاندارانی که در اکوسیستم آبی زندگی می‌کنند با فرشاد اسکندری، کارشناس ارشد حیات وحش گفت‌و‌گو کردیم که در ادامه متن آن را می خوانید.

 محیط زیست ایران این روزها وضعیت مناسبی ندارد، زیستگاه‌ها از بین می‌روند و گونه‌های گیاهی و جانوری منقرض می‌شوند، وضعیت پستاندارانی که در اکوسیستم‌های آبی ایران زندگی می‌کنند چگونه است؟

ما در دریای خزر گونه پستانداری داریم که به فوک دریای خزر مشهور است، اندمیک و بومی دریای خزر است و جز این منطقه هیچ‌جای دنیا نیست. ما آماری داریم که عواملی پستانداران دریایی  ما را با تغییرات زیستگاهی مواجه می‌کند. یکی از آنها تغییرات اقلیمی است. گرم شدن زمین و همچنین گرم شدن جهانی کره زمین باعث شده است یخ‌های بخش‌های شمالی را از دست دهیم.

برای مثال یکی از زیستگاه‌های خوب فوک دریای خزر، قسمت شمالی این منطقه بود که در فصل زمستان فوک‌ها به آنجا می‌رفتند. زیستگاه فوک روی یخ‌ها بود و بچه‌های خود را روی یخ‌ها به دنیا می‌آوردند، اما چند سالی است که به‌دلیل گرمایش جهانی یخ‌ها به شکل قبلی شکل نمی‌گیرند و اینها زیستگاه خود را از دست داده‌اند، در بخش‌های جنوبی دریای خزر که بخش‌های حاشیه ایران است، یکی از مشکلات فوک‌ها با این تورهای ماهیگیری است.

زمانی که انسان از محیط‍‌های دریایی برداشت می‌کند  یا دستکاری‌هایی که در محیط دریایی انجام می‌دهد برای گونه‌های جانوری که در آن منطقه زندگی می‌کنند یکسری مخاطرات ایجاد می‌کند. از تورهای ماهیگیری در دریای خزر استفاده می‌شود. از طرفی می‌دانیم که غذای اصلی فوک‌ها ماهی کیلکا است، زمانی که انسان می‌خواهد این ماهی را صید کند، فوک‌ها هم به‌دنبال ماهی‌ها در این تورها گرفتار می‌شوند و آسیب می‌بینند.

بحث دیگری که درباره فوک‌ها داریم این است که جمعیت آنها بسیار کاهش پیدا کرده است، پیش از این جمعیت فوک‌ها حدود یک‌میلیون فرد بود اما الان 150‌هزار فوک در دریای خزر داریم. بحث دیگر که درباره جانداران داخل آب‌ها داریم بحث آلودگی‌ها است. در قسمت خلیج فارس و دریای عمان بیشتر آلودگی‌های نفتی مطرح است، اما آلودگی‌هایی که در دریای خزر نسل فوک‌ها را تهدید می‌کند آلودگی‌های شیمیایی است که از طریق کارخانه‌ها و پساب صنعتی به دریا ریخته می‌شود.

البته این خود می‌تواند از عواملی باشد که طعمه این جاندار را از بین ببرد یعنی زمانی که این آلودگی‌های شیمیایی وارد دریا می‌شود، ماهی کیلکا و دیگر جاندارانی که فوک‌ها از آنها تغذیه می‌کنند، از بین می‌روند و جمعیت مهمی ازآنها کاهش می‌یابد  که باعث کاهش جمعیت فوک‌ها خواهد شد.

 وضعیت در خلیج فارس و دریای عمان چگونه است؟
اگر بخواهیم مساله آلودگی‌ها را در خیلج  فارس و دریای عمان بررسی کنیم، خلیج فارس به نوعی اکوسیستم بسته است . این دریای عمان است که با آب‌های آزاد ارتباط دارد. از این منظر خلیج فارس آسیب‌پذیری  بیشتری نسبت به آلودگی‌های نفتی دارد چون اکوسیستم نیمه بسته است. در خلیج فارس و دریای عمان تعداد زیادی از پستانداران مانند دلفین و نهنگ داریم که مساله آلودگی تاثیر زیادی بر آنها می‌گذارد.

در آنجا هم بحث تورهای ماهیگیری مطرح است و تورها باعث می‌شود تعداد زیادی از دلفین‌ها و نهنگ‌ها در این تورها گیر کنند و به آنها آسیب وارد شود. آلودگی‌های نفتی در دریای عمان تاثیر زیادی بر پستانداران دریایی دارد علاوه بر پستانداران دریایی بر ماهی‌ها هم تاثیر زیادی دارد. گرمایش جهانی باعث تغییرات زیادی در زیستگاه پستانداران دریایی شده است.

بخش زیادی از مرجان‌های ما در اطراف جزیره کیش و قشم از بین می‌روند و اینها به‌دلیل گرم شدن آب است. مرجان‌ها یکی از بهترین زیستگاه‌های ماهی‌ها است و با از بین رفتن آنها تاثیر این اثر بر اکوسیستم آبی بسیار خواهد بود.

 کنترل آلودگی‌های نفتی و گرمایش جهانی ممکن است خارج از عملکرد مردم عادی باشد اما پساب خانه‌ها و زمین‌های کشاورزی وارد زیستگاه‌های آبی می‌شود، آیا حجم آنها در برابر آلودگی صنعتی تاثیری بر چگونگی حیات زیستمندان دارد؟

قطعا باید به این مساله رسیدگی شود، ما در واقع بحث پسابی داریم که مستقیما به دریا ریخته می‌شود و از طرفی بحث پسابی داریم که از رودخانه‌ها به دریاها ریخته می‌شود. در مساله موادی که از داخل رودخانه‌ها می‌ریزد، در سال‌های گذشته باعث شد تعداد زیادی از فوک‌ها به‌دلیل ورود پساب زمین‌های کشاورزی از بین روند، چون پیش از این در کشاورزی از د.د.ت استفاده می‌شد و ورود این ماده به اکوسیستم آبی باعث شد که تعداد  خیلی زیادی  فوک در دریای خزر از بین برود.

در بحث آلودگی پساب صنعتی هم جزو آلاینده‌هایی هستند که به شدت به اکوسیستم آسیب وارد می‌کنند که باید حتما از آن جلوگیری شود. پساب نفتی همه جای دنیا هست. نشتی نفت در اکوسیستم‌های بسته را می‌توان کنترل کرد اما بالاخره در اکوسیستم‌های بسته حتی آلودگی‌های کوچک و جزئی ضررهایی می‌زند که شاهد نتایج آنها در درازمدت خواهیم بود .

 اکوسیستم‌های آبی برای بسیاری از گردشگران از جذابیت زیادی برخوردار است. می‌توان از حضور گردشگران به نفع مناطق و برای تامین امکانات مورد نیاز استفاده کرد، اما در ایران گردشگری اکثرا به سمت آسیب به مناطق است. در این شرایط به‌نظر شما چه می‌توان کرد؟

مساله ورود گردشگر به اکوسیستم‌های آبی، شاید در برابر آلودگی‌ها و تغییر اقلیم‌ها نکته کوچکی باشد اما چند سالی است که بدون ضوابط در کشور ما مورد توجه قرار گرفته است. جزیره قشم و هنگام چند سالی است که مورد هجوم گردشگران واقع شده است و مساله ای که گردشگران به آن توجه زیادی می‌کنند مساله تفریح‌های آبی است.

این تفریحات تا حدی که به محیط ما ضرر نرساند و در قالب ظرفیت برد منطقه باشد مشکل‌ساز نیست. ما باید بدانیم که روزانه چه تعداد گردشگر وارد محیط آبی ما شوند که به اکوسیستم آسیب وارد نشود، مشخصا زمانی که تعداد بازدیدکنندگان از این مساله فراتر رود ضررهایی خواهیم داشت.

درباره دلفین‌های اطراف جزیره هنگام به‌دلیل حجم زیادی از گردشگر که وارد این منطقه می‌شود و اکثرا هم می‌خواهند از نزدیک از دلفین‌ها بازدید کنند، همچنین این نکته که ضوابطی هم برای بازدید آنها وجود ندارد این حیوانات به شدت آسیب دیده‌اند و تعداد آنها به شدت در این منطقه کم شده است، یک دلیل این است که ما وقتی می‌خواهیم این دلفین‌ها را ببینیم تعداد زیادی قایق دور دلفین‌ها جمع می‌شوند تا مردم بتوانند از نزدیک دلفین‌ها را تماشا کنند.

در این میان چند مشکل به وجود می‌آید، یکی اینکه این حیوانات زمانی که می‌خواهند روی آب تنفس کنند، همان زمانی است که انسان می‌تواند این گونه را مشاهده کند و در این زمان قایق‌ها به سمت آنها می‌روند و اجازه نفس کشیدن را از این حیوانات می‌گیرند.

مساله بعدی این است که دلفین‌ها و پستانداران دریایی از طریق اکولوکیشن‌ها یا فرکانس‌هایی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و از همین طریق هم طعمه خود را پیدا می‌کنند، امواجی می‌فرستند و از طریق بازگشتی که  از این امواج می‌گیرند، متوجه می‌شوند که طعمه کجا است، ارتباط آنها با یکدیگر هم از همین راه است.

نویزهایی که ما با قایق‌های موتوری در دریا ایجاد می‌کنیم، تمام ارتباطات اینها را بر هم می‌زند و این ثابت شده است که علت خودکشی‌های دسته جمعی و به ساحل زدن تعدادی از این گونه به‌دلیل همین نویزهایی است که به آنها می‌‍رسد. مساله دیگر این است که وقتی به حیوانات نگاه می‌کنیم می‌بینیم که آسیب‌های زیادی در بدن آنها ایجاد شده است، علت این آسیب‌ها گیرکردن این گونه به پره‌های موتور قایق‌ها است، می‌بینید مقداری از باله‌هایش کنده می‌شود یا زخم‌های عمیقی در بدن دلفین ایجاد می‌شود.

لازمه این موارد این است که ما گردشگری پایدار داشته باشیم یعنی ضوابطی تامین شود تا زمانی که گردشگر می‌خواهد به اکو سیستمی وارد شود که گونه خاصی در آن زندگی می‌کند، بتوانیم این گردشگری را به خوبی مدیریت کنیم. اینجا بحث گردشگری پایدار مطرح است، اگر همین روند ادامه پیدا کند ما دلفین‌های خود را که یکی از دلایل گردشگری در جزیره هنگام است از دست می‌دهیم.

مفهوم این روند اکوتوریسم نیست، اکوتوریسم گردشگری پایدار است یعنی ما بتوانیم درآمدزایی را به نسل بعدی منتقل کنیم. اما با این روند من انتظار دارم دیگر دلفینی در جزیره هنگام نبینیم.

این مساله از آسیب‌هایی است که الان باید به آن رسیدگی کنیم. برخی از مواقع نوشدارو پس از مرگ سهراب است چون اگر الان این مساله بررسی نشود و یکسری ضوابط برای آن در نظر گرفته نشود، ما شاهد کمتر شدن تعداد گونه خواهیم بود اما باید توجه داشت که از این طریق نمی‌توان گردشگری پایداری که برای مردم بومی نیز درآمدزا است داشته باشیم.

 همیشه در بحث محیط زیست آلودگی‌های صنعتی در حجم بالاتری از اقدامات مردم است، اما در مساله حیات وحش آیا مردم می‌توانند نقش موثری داشته باشند ؟

به‌نظرم این دو بحث کاملا جدا از هم است. من نمی‌توانم جلوی یک آلودگی صنعتی را بگیرم و این بحث ارگان‌های نظارتی هستند که کار می‌کنند، اما نقش مردم در حفظ حیات وحش خیلی مهم است.

ما به‌عنوان تعدادی گردشگر وارد منطقه‌ای شدیم که در آن قایقران می‌خواست به دلفین‌ها نزدیک شود اما من خواستم از فاصله 50 متری به رفتار طبیعی دلفین تماشا کنم، چرا باید خیلی به دلفین‌ها نزدیک شد؟ این اعتراض من باعث شد، قایقران هم بگوید  حال که مسافر من راضی است چرا به دلفین‌ها نزدیک شوم؟

ما و همه افرادی که به‌عنوان گردشگر وارد منطقه می‌شوند و افرادی که از این روند درآمد کسب می‌کنند، همه  باید روزی به این درک برسیم که زمانی می‌خواهیم وارد  اکوسیستمی شویم که متعلق به جاندار دیگری است باید یکسری از ضوابط را مانند یک مهمان رعایت کنیم، اگر مهمان می‌بیند که صاحب‌خانه در خانه بدون کفش رفت و آمد می‌کند، نمی‌تواند با کفش وارد خانه شود.

مساله همین است. زمانی که وارد منطقه زیست یک جانور می‌شویم باید قوانین را به شکلی رعایت کنیم که به نفع آن گونه و زیستگاه باشد و نه به‌صورت آن چیزی که ما می‌خواهیم. اگر دوربین موبایل ما از فاصله 20 متری عکس خوبی نمی‌گیرد تا فاصله دومتری به گونه نزدیک نشویم. قطعا هرکسی این آگاهی را دارد که باید حاشیه امنیت و ضریب استرس گونه‌ها را هم در نظر بگیریم.

باید توجه داشت که بحث آموزش در این مسائل خیلی مهم است. از سال‌ها پیش دیدم که به‌عنوان مثال در زیستگاه‌های آبی در جزیره کیش غواصی داشتیم و حال دیدم که وسیله‌ای مانند زیر دریایی تهیه شده است که افراد با آن به زیر آب می‌روند و این باعث می‌شود که ضربه‌های زیادی بر مرجان‌ها وارد شود. تعداد زیادی از مرجان‌ها شکسته بودند.

این در حالی است که مرجان ارزش حیاتی و اکوسیستمی دارد و نباید به آن ضربه بزنیم در حالی که به سادگی برای اینکه درآمدی داشته باشیم چنین کاری انجام می‌دهیم بدون اینکه برای این مساله ضابطه ای وجود داشته باشد.

باز هم بحث آموزش اهمیت زیادی دارد چون ما اگر بگوییم که با این کار آسیب زیادی بر اکوسیستم آبی وارد می‌شود و با ادامه این روند  منبع درآمد خود را از پایدار به ناپایدار تبدیل می‌کنید و سپس این منطقه که منبع درآمد بود از بین می‌برید،  فرد آگاهانه‌تر می‌تواند با مساله برخورد کند. ما همیشه چیزی را از انسان‌ها می‌خواهیم که به او آموزش نداده ایم. این هم کار فرد فرد ما است و انسان آگاه می‌تواند این آگاهی را به دیگران منتقل کند.

 مساله‌ای هست که بخواهید برای روز جهانی حیات وحش بگویید؟
در ایران اصلا به محیط زیست آبی توجه نمی‌شود و فکر می‌کنیم اگر به چیزی که زیر آب است تعرض کنیم، آسیبی نمی‌بیند. در صورتی که زیر آب دنیایی برای خود است و ضررش به انسان باز می‌گردد.

البته ممکن است امروز متوجه اهمیت وجود دلفین در اکوسیستم نباشیم، اما اینها مواردی است که به همدیگر وابسته است و نبود هر یک و آسیب دیدن هریک باعث می‌شود که چرخه معیوب شود وقتی عیبی در این چرخه باشد باید توجه داشت که ما هم جزئی از همان چرخه هستیم. قطعا آسیب آن روزی به انسان می‌رسد و امیدوارم که انسان زود به فکر بیفتد تا زمانی که می‌توان تغییری ایجاد کرد.