به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همدلی ،مرکز ترک اعتیادی که مرحوم قاسمی در آن بستری‌شده بود، از مراکزی بود که مجوز رسمی نداشت و پس از حادثه‌ای که برای او رخ داد پلمپ شد. بااین‌حال مراکز دارای مجوز هم وضعیت بهتری ندارند. روز گذشته در گزارشی با عنوان «اتفاقات هولناک در کمپ‌های ترک اعتیاد استاندارد!» به چند نمونه از آسیب‌های کمپ‌های ترک اعتیاد که البته مجوزهای لازم را داشته‌اند اشاره کردیم.
این‌ها در حالی است که خانواده‌های افراد مصرف‌کننده مواد مخدر به امید پاک شدنشان، آن‌ها را راهی کمپ‌ها می‌کنند؛ اما اگر قرار باشد فرد مصرف‌کننده مواد مخدر به‌جای آنکه پاک شود، آسیب ببیند با چه امیدی می‌توان انتظار داشت جامعه روزی از مصرف مواد مخدر تهی شود؟ حال آنکه گفته می‌شود تلاش برای ترک دادن معتادان فقط 20درصد نتیجه‌بخش بوده؛ به گفته دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر «بیش از ۸۰درصد معتادانی که درمان می‌شوند دوباره به چرخه مصرف اعتیاد برمی‌گردند.»
از دو میلیون و 800هزار نفر تا چهار و نیم میلیون معتاد در جامعه
بر اساس آمار رسمی تعداد معتادان به دو میلیون و ۸۰۰هزار نفر می‌رسد اما برآوردها حاکی از آن است که جمعیت معتاد در کشور حدوداً چهار و نیم میلیون نفر است. اسکندر مؤمنی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر تیرماه امسال در یک برنامه تلویزیونی نرخ میانگین معتادان دنیا به نسبت جمعیت فعال را 5.5درصد دانست و گفت «این رقم در کشور ما حدود 5.3 درصد است.» او همچنین گفت «بر اساس آخرین برآوردها، میانگین سن اعتیاد در کشورمان حدود ۲۴سال و چند ماه است؛ مفهوم سن اعتیاد، میانگین مجموع معتادان است و ممکن است افرادی در سن پایین‌تر آغاز کرده باشند.» بر اساس گفته‌های او روند اعتیاد در سه دهه گذشته افزایشی بوده است؛ اما پاک‌سازی جامعه از این بلای خانمان‌سوز چه می‌توان کرد؟
آیا دولت باید عرضه مواد مخدر را به دست بگیرد؟
برخی معتقدند برای مقابله با مصرف مواد مخدر در کشور این حکومت است که باید نگاه خود را تغییر دهد؛ این افراد کشورهایی که در آن‌ها برخی مواد مخدر مثل ماری‌جوانا آزادشده است را مثالی برای این تغییر رویکرد می‌دانند و معتقدند با تغییر سیاست دست قاچاقچیان قطع خواهد شد و امکان کنترل بر روی مواد نیز به وجود خواهد آمد. برای نمونه مسعود پزشکیان، نماینده مجلس و وزیر اسبق بهداشت دو سال پیش پیشنهاد کرده بود دولت عرصه مواد مخدر را بر عهده بگیرد.
او با بیان اینکه بیش از ۷۵درصد تریاک و مرفین دنیا را در کشورمان کشف می‌کنیم گفته بود: «تا زمانی که دولت عرضه‌کننده مواد نشود، در مقابل اعتیاد نمی‌توانیم بایستیم. می‌توانیم وضعیت زندان‌ها را در زمینه اعتیاد و مواد مخدر با در دست گرفتن بازار عرضه مواد بهبود بخشیم.»این پیشنهاد که یادآور توزیع کوپنی تریاک به افراد مسن در زمان پیش از انقلاب بود واکنش‌های بسیار زیادی به دنبال داشت؛ بااین‌حال این ایده مخالفان سفت و سختی نیز داشت که معتقدند این ایده می‌تواند به ترویج مواد مخدر در جامعه بینجامد. در همین زمینه دیدگاه‌های دکتر سیمین کاظمی، پزشک و جامعه‌شناس را جویا شدیم.
برنامه‌های درمانی کنترل اعتیاد دستاوردهای مهمی داشته‌اند
او که پژوهشگر مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است می‌گوید: «با گسترش اعتیاد در هر دوره‌ای دولت‌ها خودشان را موظف می‌دانند که راهکارهای مختلفی را برای مقابله با آن در نظر بگیرند. در دوره پهلوی متناسب با دانش آن دوره که بیشتر از چهار دهه از آن گذشته وزارت بهداری تصمیم به کنترل بر عرضه تریاک گرفت و برای افراد وابسته به مواد مخدر بالای شصت سال (سنی که در آن زمان برای درمان از آن قطع امید شده)، سهمیه تریاک در نظر گرفت. اکنون بعد از گذشته چهار دهه و با پیشرفت‌هایی که در حوزه درمان اعتیاد صورت گرفته، برنامه‌های درمانی برای کنترل اعتیاد طراحی‌شده که در ایران هم اجرا می‌شوند، هرچند که نحوه اجرای آن ایدئال نیست اما دستاوردهای مهمی در کنترل اعتیاد تزریقی و درمان اعتیاد داشته است.»
این پزشک با منسوخ دانستن شیوه‌هایی مثل عرضه دولتی تریاک اضافه می‌کند: «با ناکامی‌هایی که محصول ناکارآمدی و سوءمدیریت‌های چهار دهه اخیر است و تحت تأثیر تبلیغات و دروغ‌پردازی‌های تبلیغاتی در برخی رسانه‌ها و نوستالژی برخی بازماندگان دوره پیش از انقلاب، تخیلات و توهمی در میان توده‌ها و بعضی سیاستمداران ایجادشده که هر آنچه در دوره پهلوی صورت گرفته آرمانی و بی‌نقص و درست بوده است و باید به گذشته رجوع کرد. این در حالی است که سیاست‌های آن دوره ازجمله در حوزه مواد مخدر و اعتیاد به‌شدت قابل نقد است و نمی‌توان به آن اتکا کرد.»
ایده قانونی شدن مواد مخدر به هر شکلی خطرناک است
او در پاسخ به اینکه فروش قانونی ماری‌جوانا در برخی کشورها می‌گوید: «ماری‌جوانا با تریاک تفاوت دارد و جز مواد مخدر نیست و در مورد اعتیاد به آن نیز تردید وجود دارد. در معدودی از کشورهای دنیا و در بعضی شهرها فروش و مصرف تفریحی ماری‌جوانا قانونی شده است اما قانونی شدن فروش ماری‌جوانا عمومیت ندارد.»کاظمی معتقد است: «طرح‌هایی مثل توزیع مواد مخدر توسط دولت، به معنی در دسترس قرار دادن تریاک است و عرضه تریاک نه‌تنها راه را برای مصرف هموار می‌کند، بلکه مصرف تریاک را بی‌خطر، موجه و پذیرفته‌شده جلوه می‌دهد و این کار مخصوصاً ممکن است موجب گرایش نوجوانان و جوانان به مواد مخدر شود و برنامه‌های پیشگیری را با مشکل جدی مواجه کند.»
این پژوهشگر مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تأکید می‌کند که «ایده قانونی کردن مواد مخدر و روان‌گردان، به هر شکلی ایده به‌شدت خطرناکی است و موجب گسترش اعتیاد می‌شود. در ایران در همین لحظه حاضر اعتیاد قابل‌توجهی به برخی داروهای قانونی مخدر و خواب‌آور وجود دارد که بسیاری را درگیر کرده. چنین تجربه‌ای نشان می‌دهد که قانونی کردن مواد تا چه حد می‌تواند خطرناک باشد.»
اعتیاد مسئله‌ای چندعاملی است
سیمین کاظمی با اشاره به اینکه آلودگی مواد اپیوییدی به سرب اخیراً شایع شده و عوارض جدی در پی دارد می‌گوید: «راه پیشگیری از چنین مسمومیت‌هایی، در دسترس قرار دادن تریاک نیست، بلکه لازم است برای کاهش تقاضا تلاش‌های جدی‌تری صورت بگیرد که کسی به سمت اعتیاد نرود. اگر هم کسانی با تأیید پزشک قادر به ترک تریاک نیستند، می‌توانند تحت درمان‌های موجود در مراکز درمان اعتیاد قرار بگیرند و شکل دارویی تریاک یعنی شربت اپیوم را مصرف کنند.»
او ادامه می‌دهد: «اگر قرار باشد مواد مخدر قانونی شوند یا دولت به عامل توزیع مخدر تبدیل شود، به ناگزیر اعتیاد نیز افزایش پیدا خواهد کرد؛ مخصوصاً که در جامعه ما در حال حاضر همه عوامل اجتماعی اعتیاد از نابرابری و فقر و بیکاری فراهم هستند. اکنون این یک واقعیت شناخته‌شده است که اعتیاد مسئله‌ای چندعاملی است و برای کنترل آن لازم است به همه این عوامل توجه شود. کنترل اعتیاد هم شامل کاهش عرضه و تقاضاست که باید به‌موازات هم پیش بروند. اگر مواد در دسترس باشد ازآنجاکه در بخش کاهش تقاضا نیز ضعیف عمل شده است، سوق یافتن افراد به سمت اعتیاد سریع‌تر و حادتر خواهد بود.»
کمپ‌های ترک اعتیاد بی‌فایده‌ترین گزینه در درمان اعتیاد هستند
کاظمی در پایان با بیان اینکه مسئله درمان اعتیاد، از کنترل مرجعیت علمی خارج‌شده و افراد غیر مرتبط اختیار آن را به دست گرفته‌اند می‌گوید: «کمپ‌های ترک اعتیاد، غیر علمی‌ترین و بی‌فایده‌ترین گزینه‌ای است که برای درمان اعتیاد به کار می‌رود و روش‌هایی که در این کمپ‌ها به کار می‌برند خشن و مصداق آزار و اذیت معتادان است اما تاکنون چاره‌ای برای آن‌ها اندیشیده نشده است، چون به آن‌ها به شکل کسب‌وکار نگریسته می‌شود که لازم است تداوم داشته باشد.
در عوض در جامعه نگرش منفی و غیرواقع‌بینانه‌ای نسبت به روش‌های درمان دارویی اعتیاد مثل درمان نگه‌دارنده با متادون که در مراکز ترک اعتیاد و زیر نظر پزشکان انجام می‌شود شکل‌گرفته است. این توقع که ترک اعتیاد باید در مدت کوتاهی صورت بگیرد و شخص برای همیشه پاک شود و مصرف دارویی مثل متادون برای ترک اعتیاد مضر است، تصور و توقع غیرعلمی و نادرستی است که در ایران طرفداران زیاد دارد و عموماً هم به نتیجه هم نمی‌رسد، چون اساس آن اشتباه است.»
نظر شما