به گزارش سلامت نیوز، بی خوابی یکی از معضلات دنیای مدرن امروز است که در تمامی گروه های سنی رخنه کرده و باعث مشکلات جسمی و روحی بسیاری برای افراد شده است.
بسیاری از افراد دلایل متعددی را برای بی خوابی خود عنوان می کنند که از آن جمله می توان به استرس های ناشی از کار، تحصیل و زندگی اشاره کرد که نه تنها برای خودشان بلکه برای اطرافیان آن ها نیز پیامدهای منفی را به همراه دارد.
بی خوابی، مشکلی بسیار جدی است که باید از همان ابتدای مبتلا شدن فرد، برای برطرف شدن آن چاره ای اندیشید چرا که به عادتی منفی تبدیل می شود و زندگی و سلامت جسم و روان فرد را با خطرات متعددی روبرو می کند.
مریم سامانی روانشناس بالینی در رابطه با معضل بی خوابی در افراد، اظهار کرد: «بی خوابی، یکی از مشکلات رایج در سراسر جهان است که باعث آسیب های زیادی بر سلامت روان افراد می شود چرا که بسیاری از بیماری های روانی ارتباط تنگاتنگی با بی خوابی دارند به طوری که بر اساس تخمین ها، اعتقاد بر این است که معضل بی خوابی تقریبا ۳۳ درصد از جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.»
وی بیان کرد: «افرادی که بی خوابی مزمن ندارند اغلب با مشکلات خواب دست و پنجه نرم می کنند که از آن جمله می توان به گزارش مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالت متحده آمریکا اشاره کرد که یک سوم بزرگسالان در این ایالت ها کمتر از میزان توصیه شده می خوابند و به همین دلیل است که درک تأثیر احتمالی کمبود خواب در سلامتی بالاخص سلامت روان و رفاه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.»
این روانشناس بالینی تصریح کرد: «اگر افراد در طول زندگی خود، برای گذراندن روز پس از یک شب بی خوابی تلاش کرده اند، به خوبی با اثرات مخرب بی خوابی آشنا هستند چرا که این معضل پیامدهای منفی روانی به دنبال دارد که تغییرات خلقی مانند افزایش تحریک پذیری و عصبانیت، مشکل در کنار آمدن با استرس های جزئی زندگی روزمره از جمله آن هاست که زندگی را دشوارتر می کند.»
دکتر مریم سامانی گفت: دردسرهای روزمره ای که فرد با آن ها روبروست می توانند به ناامیدی تبدیل شوند که ممکن است فرد احساس کند که از مشکلات آزار دهنده روزمره احساس ضعف و ناامیدی می کند.»
وی ادامه داد: «تمامی افراد می دانند که باید یک خواب خوب داشته باشند چرا که معضل بی خوابی آنقدر جدی است که حتی می تواند به منبع استرس تبدیل شود.»
این روانشناس بالینی افزود: «بی خوابی و سایر مشکلات خواب می توانند نشانه ای از افسردگی باشند، اما اخیراً تحقیقات نشان داده اند که کمبود خواب باعث به وجود آمدن افسردگی در افراد می شود به طوری که تحلیلی از ۲۱ مطالعه نشان داده است افرادی که بی خوابی را تجربه می کنند در مقایسه با افرادی که با خوابیدن مشکلی ندارند دو برابر در خطر ابتلا به افسردگی دارند. حال این سوال مطرح می شود که آیا کمک به افراد در بهبود بی خوابی ممکن است احتمال ابتلا به افسردگی را کاهش دهد؟»
این روانشناس تاکید کرد: «محققان پیشنهاد می کنند که بررسی و رسیدگی کردن به بی خوابی در مراحل اولیه ممکن است یک اقدام پیشگیرانه موثر برای کمک به کاهش خطر افسردگی باشد هرچند که مطالعه بیشتر در مورد این احتمال ضرورت دارد و لازم است.»
وی اذعان کرد: «این موضوع بدیهی است که درمان بی خوابی راهی مهم برای کمک به بهبود سلامت روان است و این احتمال هم وجود دارد که چنین روش هایی نیز ابزاری موثر برای پیشگیری یا حتی درمان مشکلات بهداشت روانی باشند و همین موضوع نیز امیدوار کننده است.»
مریم سامانی بیان کرد: «در پژوهشی که بیش از ۳۷۰۰ شرکت کننده در آن شرکت کردند، محققان تأثیر بی خوابی در علائم افسردگی، اضطراب و پارانویا را بررسی کردند که برخی از شرکت کنندگان به دلیل بی خوابی با درمان شناختی رفتاری (CBT) تحت درمان قرار گرفتند. درحالی که افراد دیگر، هیچ درمانی دریافت نکردند و به دنبال این موضوع، محققان دریافتند کسانی که تحت درمانCBT بودند کاهش قابل توجهی در افسردگی، اضطراب، پارانویا و کابوس ها نشان دادند و همچنین، بهبود کلی پیدا کردند که از آن جمله می توان به توانایی آنها در عملکردشان در خانه و محل کار اشاره کرد.»
چرا بیخوابی درمان نمی‌شود؟ دلایل علمی و بالینی
۱. پیچیدگی‌های زیستی و روانی
بیخوابی تنها یک مشکل ساده در به خواب رفتن نیست؛ بلکه نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل زیستی، روانی و رفتاری است. تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به بیخوابی دارای فعالیت بیش از حد در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) هستند که منجر به افزایش ترشح هورمون‌های استرس مانند کورتیزول می‌شود. این وضعیت با افزایش متابولیسم مغزی و فعالیت امواج بتا در EEG همراه است که نشان‌دهنده بیداری مغز حتی در زمان خواب است.
۲. تنوع در انواع بیخوابی
بیخوابی به صورت‌های مختلفی بروز می‌کند: برخی در به خواب رفتن مشکل دارند، برخی در حفظ خواب، و برخی دیگر در کیفیت خواب. نوعی خاص به نام "بیخوابی پارادوکسیکال" وجود دارد که در آن فرد احساس می‌کند نخوابیده، در حالی که آزمایش‌های خواب نشان‌دهنده خواب طبیعی هستند. این تنوع در تظاهرات بالینی باعث می‌شود که درمان‌های یکسان برای همه مؤثر نباشند.
۳. محدودیت‌های درمان‌های موجود
الف) درمان‌های دارویی
داروهای خواب‌آور مانند بنزودیازپین‌ها و آنتاگونیست‌های گیرنده اورکسین (مانند suvorexant) می‌توانند در کوتاه‌مدت مؤثر باشند، اما استفاده بلندمدت از آنها با خطراتی مانند وابستگی، تحمل دارویی و عوارض جانبی همراه است. به همین دلیل، این داروها معمولاً به عنوان درمان‌های موقتی توصیه می‌شوند.
ب) درمان‌های غیردارویی
درمان شناختی-رفتاری برای بیخوابی (CBT-I) به عنوان درمان استاندارد طلایی شناخته می‌شود و در ۷۰ تا ۸۰ درصد موارد مؤثر است. با این حال، دسترسی محدود به درمانگران متخصص، هزینه بالا و نیاز به تعهد زمانی از موانع استفاده گسترده از این روش هستند.
۴. موانع فرهنگی و اجتماعی
بسیاری از افراد بیخوابی را به عنوان یک مشکل جدی پزشکی نمی‌دانند و به دنبال درمان حرفه‌ای نمی‌روند. این نگرش منجر به تأخیر در تشخیص و درمان مؤثر می‌شود.
۵. کمبود تحقیقات و داده‌های دقیق
با وجود شیوع بالای بیخوابی، هنوز شکاف‌های قابل توجهی در تحقیقات اپیدمیولوژیک و بالینی وجود دارد. شناخت بهتر از فنوتیپ‌های مختلف بیخوابی می‌تواند به توسعه درمان‌های مؤثرتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر کمک کند.
۶. کمبود آگاهی و آموزش در میان پزشکان
مطالعات نشان می‌دهد که بسیاری از پزشکان آموزش کافی در زمینه اختلالات خواب ندارند. در نتیجه، بیخوابی اغلب به‌عنوان یک مشکل جدی در نظر گرفته نمی‌شود و درمان‌های مؤثر مانند درمان شناختی-رفتاری برای بیخوابی (CBT-I) کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
راهکارهای نوین و امیدبخش
۱. فناوری‌های نوین
دستگاه‌های پوشیدنی EEG و سیستم‌های تحریک صوتی حلقه‌بسته مانند "Earable" توانسته‌اند با شناسایی و تعدیل امواج مغزی مرتبط با خواب، زمان به خواب رفتن را کاهش دهند. این فناوری‌ها نویدبخش درمان‌های غیر دارویی مؤثر هستند.
۲. درمان‌های دیجیتال
برنامه‌های دیجیتال مبتنی بر CBT-I مانند Sleepio و Shuti امکان دسترسی گسترده‌تر به درمان‌های مؤثر را فراهم کرده‌اند و در مطالعات بالینی نتایج مثبتی نشان داده‌اند.
علت بیخوابی را چطور تشخیص دهیم؟
برای تشخیص علت بیخوابی، پزشکان از یک رویکرد جامع استفاده می‌کنند که شامل بررسی تاریخچه خواب، ارزیابی‌های پزشکی و روان‌پزشکی، و در صورت لزوم، انجام آزمایش‌های تخصصی است. این فرآیند به شناسایی عوامل زمینه‌ای و انتخاب بهترین روش درمانی کمک می‌کند.
مراحل علمی تشخیص علت بیخوابی
۱. بررسی تاریخچه خواب و علائم
اولین گام، جمع‌آوری اطلاعات دقیق درباره الگوهای خواب فرد است. این شامل موارد زیر می‌شود:
-
زمان به خواب رفتن و بیدار شدن
-
مدت زمان خواب و کیفیت آن
-
تعداد و مدت بیداری‌های شبانه
-
احساس خستگی یا خواب‌آلودگی در طول روز
ابزارهایی مانند دفترچه خواب (Sleep Diary) به مدت دو هفته و پرسش‌نامه‌هایی مانند شاخص شدت بیخوابی (ISI) و شاخص کیفیت خواب پیتسبورگ (PSQI) برای ارزیابی دقیق‌تر استفاده می‌شوند.
۲. ارزیابی پزشکی و روان‌پزشکی
پزشک با بررسی سابقه پزشکی، روان‌پزشکی و مصرف داروها، به دنبال شناسایی عوامل زمینه‌ای بیخوابی می‌گردد. این ارزیابی شامل:
-
بررسی بیماری‌های جسمی مانند مشکلات تیروئید یا دردهای مزمن
-
ارزیابی اختلالات روانی مانند اضطراب یا افسردگی
-
بررسی مصرف داروها یا مواد محرک مانند کافئین و نیکوتین
در صورت لزوم، آزمایش‌های خونی برای بررسی عملکرد تیروئید یا سایر شرایط پزشکی انجام می‌شود.
۳. استفاده از ابزارهای تشخیصی
در برخی موارد، برای تشخیص دقیق‌تر، از ابزارهای زیر استفاده می‌شود:
-
پلی‌سومنوگرافی (Polysomnography): مطالعه خواب در آزمایشگاه برای بررسی اختلالاتی مانند آپنه خواب.
-
اکتی‌گرافی (Actigraphy): استفاده از دستگاه‌های پوشیدنی برای ثبت الگوهای خواب و بیداری در محیط طبیعی فرد.
این ابزارها به ویژه در مواردی که بیخوابی با سایر اختلالات خواب همراه است، مفید هستند.
۴. تشخیص بیخوابی پارادوکسیکال
در برخی افراد، احساس بیخوابی وجود دارد، اما آزمایش‌ها نشان‌دهنده خواب طبیعی هستند. این وضعیت به عنوان "بیخوابی پارادوکسیکال" شناخته می‌شود و ممکن است ناشی از اضطراب یا درک نادرست از خواب باشد.
نتیجه‌گیری
تشخیص علت بیخوابی نیازمند ارزیابی جامع و دقیق است که شامل بررسی تاریخچه خواب، ارزیابی‌های پزشکی و روان‌پزشکی، و در صورت لزوم، استفاده از ابزارهای تشخیصی می‌شود. همکاری با پزشک متخصص و پیگیری منظم می‌تواند به شناسایی علت و انتخاب بهترین روش درمانی کمک کند.
منابع علمی و معتبر:
نظر شما