به گزارش سلامت نیوز به نقل از فارس،در میانه یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های قرن، یعنی همه‌گیری کووید-۱۹، واکسن کرونا به ارزشمندترین و ضروری‌ترین محصول روی زمین تبدیل شد. صف‌های طولانی، رقابت کشورها، محدودیت واردات و خرید گسترده دوزهای واکسن، همگی نشان از عطش جهانی برای مقابله با ویروس داشت.

در این فضا، ایران نیز مسیر دشوار و پرهزینه‌ای را برای تولید داخلی واکسن پیمود. یکی از برجسته‌ترین پروژه‌ها، تولید واکسن برکت توسط شرکت «شفا فارمد» از زیرمجموعه‌های گروه دارویی برکت بود. در سال ۱۴۰۰، این شرکت موفق شد حدود ۴۰ میلیون دوز واکسن تولید کند. از این میزان، طبق گزارش رسمی، حدود ۱۸ میلیون دوز در شبکه درمانی کشور مصرف شد و واکسیناسیون گسترده‌ای در سطح ملی انجام گرفت.

اما با عبور از دوران اوج همه‌گیری، تقاضا برای تزریق دوزهای بعدی کاهش یافت. جامعه‌ای که از موج‌های سخت بیماری عبور کرده بود، به تدریج نسبت به تزریق دوزهای جدید بی‌تفاوت یا حتی مقاوم شد. نتیجه آن، انباشت واکسن‌های استفاده‌نشده با تاریخ انقضای مشخص بود. واکسن‌هایی که در نهایت، با پایان یافتن عمر مفیدشان تا فروردین ۱۴۰۳، دیگر مجاز به استفاده نبودند.

در آذرماه همان سال، بر اساس پروتکل‌های بهداشتی ملی و جهانی، امحای ۲۱ میلیون دوز واکسن تاریخ‌گذشته انجام شد. این موضوع ابتدا در گزارش مالی شرکت شفا فارمد مطرح شد و سپس توجه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را به خود جلب کرد. برخی آن را نشانه ضعف مدیریتی دانستند، برخی دیگر آن را اجتناب‌ناپذیر.

ماجرا فقط به ایران ختم نمی‌شود

هدررفت واکسن کرونا یک اتفاق کاملاً جهانی است. بررسی داده‌های رسمی از نهادهای بین‌المللی و رسانه‌های معتبر جهان، نشان می‌دهد که کشورهای توسعه‌یافته نیز با چالش مشابهی روبه‌رو شدند:

• ایالات متحده: بیش از ۸۲ میلیون دوز واکسن را تا سال ۲۰۲۲ امحا کرد.

• آلمان: تا پایان ۲۰۲۲، بیش از ۸۰ میلیون دوز را دور ریخت.

• اتحادیه اروپا: طبق گزارش نشریه فورچون، بیش از ۲۱۵ میلیون دوز واکسن به ارزش ۴ میلیارد یورو نابود شد.

• ژاپن: تنها در سال ۲۰۲۳، ۱۳ میلیون دوز واکسن را امحا کرد.

• هنگ‌کنگ، استرالیا، کره جنوبی، هائیتی و دیگر کشورها نیز با میلیون‌ها دوز هدررفته مواجه شدند.

چرا واکسن‌ها به امحا رسیدند؟ دلایل جهانی یک پدیده تلخ

1. سفارش‌های مازاد: در دوران بحران، کشورها برای اطمینان از موجودی کافی، سفارش‌هایی فراتر از نیاز واقعی ثبت کردند.

2. کاهش تمایل عمومی: با فروکش بیماری، مردم تمایل کمتری به تزریق دوزهای بوستر نشان دادند.

3. مشکلات لجستیکی: نگهداری سختگیرانه واکسن‌ها، ویال‌های چنددوزی و ناتوانی در توزیع صحیح، درصد زیادی از واکسن‌ها را غیرقابل مصرف کرد.

4. تردید و بی‌اعتمادی عمومی: کمپین‌های ضد واکسن و شایعات گسترده در شبکه‌های اجتماعی، نرخ مشارکت را کاهش داد.

5. تصورات اشتباه علمی: در ابتدا تصور می‌شد نیاز به تزریق دوزهای سالانه وجود دارد، اما جهش‌های ویروس و افزایش ایمنی جمعی این فرضیه را تغییر داد.

درسی برای فردا؛ نگاه به تجربه برکت و فرصت‌های بعدی

اگرچه امحای ۲۱ میلیون دوز واکسن در ایران از نظر اقتصادی و بهداشتی تلخ است، اما تجربه تولید واکسن برکت دستاوردهای ارزشمندی هم داشت:

• کسب دانش فنی ساخت واکسن در پلتفرم‌های مختلف

• تقویت زیرساخت‌های تولید بیولوژیک در کشور

• کسب تجربه‌ میدانی در مدیریت بحران‌های سلامت عمومی

• آمادگی بیشتر برای مقابله با بحران‌های آینده

همچنین، واکسن برکت موفق شد مقالات علمی بین‌المللی منتشر کند و تاییدیه‌هایی برای صادرات به برخی کشورها نیز دریافت کند، هرچند موضوع صادرات به دلیل هم‌زمانی با اشباع جهانی بازار واکسن، به شکل محدودی محقق شد.

پایان ماجرا؟ نه، فقط یک فصل از کتاب پاندمی...

رویداد امحای واکسن، اگرچه ممکن است در نگاه نخست نشانه‌ای از هدررفت باشد، اما در واقع بازتابی از پیچیدگی‌های یک بحران جهانی بی‌سابقه است. بحرانی که حتی نهادهایی مانند سازمان بهداشت جهانی و سازوکار «کووکس» نیز نتوانستند آن را مدیریت کنند و بسیاری از کشورها، از جمله ایران، مجبور به اتکا بر ظرفیت داخلی شدند.

به‌جای قضاوت زودهنگام، شاید وقت آن رسیده که با نگاهی تحلیلی‌تر، از این تجربه بی‌سابقه برای تقویت نظام سلامت، اصلاح فرآیندهای مدیریتی، و آماده‌سازی برای تهدیدهای آینده بهره‌برداری کنیم.