به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، مطالعات اولیه طرح احداث آبریز یا همان مارون 2 سال 98 به پایان رسید؛ طرحی که به اعتقاد فعالان محیط زیست و حتی برخی مسوولان در صورت احداث به عنوان تهدیدی برای کشاورزی و نخلستان‌های استان خوزستان محسوب می‌شد. این طرح، مخالفت‌ها و اعتراض‌های مدنی مردم برخی شهرستان‌ها از جمله در لنده را به همراه داشت. فروردین سال گذشته هم کارزاری تحت عنوان درخواست ممانعت از ساخت سد مارون ۲ از سوی جمعی از مطالبه‌گران، کشاورزان و فعالان محیط زیست خوزستان به راه افتاد و تا پایان مهلت آن در 23 مهر ماه 1401 حدود 15 هزار و 600 نفر آن را امضا کردند.
در متن این کارزار خطاب به ابراهیم رییسی نوشته شده بود: «سدسازی‌های غیرکارشناسی‌شده زخم‌هایی بر تن و جان خوزستان عزیز وارد و این جلگه زرخیر را با تنش‌های آبی جدی مواجه کرده است. زمین‌های زراعی و تالاب‌های خوزستان به بیابان و شوره‌زار تبدیل شده است. با تمام این مشکلات، مردم میهن‌دوست خوزستان مانند نخل‌های استوارش ایستاده‌اند و در خط مقدم، علمدار دلدادگی و خدمت به ایران اسلامی هستند. اما حالا خبرهای ساخت سد مارون ۲ این مردم رنجور را آزرده است. ساخت این سد یعنی مرگ نخلستان‌های خوزستان. ساخت این سد یعنی مرگ تالاب بین‌المللی شادگان که تنها ۴۰ درصد از آن باقی مانده است. از حضرت‌عالی تقاضا داریم نظر کارشناسان در مورد این سد را لحاظ فرمایید و از مرگ خوزستان و خوزستانی جلوگیری کنید.»
در مقابل اما افراد دیگری در کهگیلویه و بویراحمد به دنبال ساخت این سد بوده و هستند و همواره هم بحث اشتغال و توسعه را مطرح کردند. به گزارش ایرنا، سید غفار گنجی، عضو کارگروه مطالبه سد شهریور پارسال گفته بود «آبریز» ۲۰ هزار هکتار از اراضی شهرستان‌های کهگیلویه و چرام را پوشش خواهد داد و هفت هزار شغل مستقیم و ۱۳ هزار شغل غیرمستقیم از محل توسعه کشاورزی در کهگیلویه و چرام ایجاد خواهد شد. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اما حالا هشدارهای جدی برای مسوولان دارد. این گزارش که چند روز پیش روی سایت این مرکز قرار گرفت، به اثرات ساخت این سد در حوضه‌های آبریز مارون و زهره پرداخته است. در این گزارش با توجه به مصرف 100درصدی منابع آب زیرزمینی در حوضه آبی مارون ـ جراحی و وضعیت رو به زوال تالاب شادگان، پیشنهاد شده که مصارف آب در این حوضه کاهش پیدا کند و سد مارون2 نیز ساخته نشود.»
با توجه به مصارف موجود، تمام پتانسیل منابع آب حوضه به مصرف رسیده و تالاب و حوضه از منظر پایداری محیط زیستی در شرایط شکننده‌ای قرار دارند. تخصیص‌های صورت‌گرفته ازسوی وزارت نیرو برای این حوضه نیز متفاوت از وضع موجود بوده و اجرای آن نیازمند کاهش بیش از نیمی از مصارف در استان خوزستان و افزایش 5/2 برابری (دو و نیم) برداشت‌های استان کهگیلویه‌وبویراحمد از این حوضه است. در راستای پوشش تخصیص وزارت نیرو، احداث سد آبریز (مارون2) در استان کهگیلویه‌وبویراحمد پیشنهاد شده، اما موقعیت مصارف اصلی سد که شامل توسعه کشاورزی دشت‌های دهدشت غربی و چرام است، خارج از حوضه مارون و در حوضه زهره قرار دارد. روند بارش و آبدهی بلندمدت حوضه آبریز مارون- جراحی کاهشی بوده و تالاب نیز شرایط نامساعد کمّی و کیفی را تجربه کرده و حقابه آب شیرین آن تامین نمی‌شود.»
کاهش 44 درصدی آبدهی جراحی در دو دهه اخیر
آمارهای موجود بیانگر روند کاهشی میزان بارش در حوضه آبریز مارون- جراحی است و از سویی روند افزایشی دما در کل کشور طی سال‌های اخیر، نشان‌دهنده روند کاهش آبدهی حوضه در آینده است. بارش‌ها طی 50 سال گذشته به‌طور متوسط هر سال یک و نیم میلیمتر کاهش یافته است. آبدهی رودخانه جراحی به عنوان مهم‌ترین رودخانه حوضه، تنها طی دو دهه اخیر 44 درصد نسبت به نیم قرن قبل از آن، کاهش یافته است. براساس مستندات وزارت نیرو در حال حاضر سیستم منابع آب حوضه آبریز مارون- جراحی از منظر شاخص‌های عملکردی از تعادل خارج شده و اعتمادپذیری کمی تامین مصارف، کمتر از مقادیر حداقل استاندارد (کمتر از 60 درصد) است.
تالاب نیاز حجمی خود را دریافت نکرده است
بزرگ‌ترین تالاب کشور در سال‌های اخیر حتی حداقل نیاز حجمی بخش شیرین را (معادل 700 میلیون مترمکعب در سال) دریافت نکرده و کاهش حداقل جریان شیرین ورودی به تالاب، اکوسیستم و جوامع وابسته به این زیستگاه ارزشمند را با تهدید جدی روبرو کرده است. بر اساس گزارش این مرکز با توجه به شرایط بارش‌ها و منابع آبی منطقه هرگونه بارگذاری جدید بر منابع آب حوضه ازجمله احداث سد آبریز در تعارض با پایداری محیط زیستی حوضه مارون- جراحی و تالاب شادگان است و حتی پیشنهاد تعدیل و کاهش مصارف موجود استان خوزستان در حوضه مارون- جراحی برای حفظ حیات تالاب شادگان مطرح است. «برای دستیابی به حداقل نیاز حجمی بخش شیرین تالاب باید 37 درصد از مجموع مصارف موجود در حوضه آبریز مارون- جراحی کاسته شود.» بررسی تغییرات کیفیتی آب رودخانه جراحی در ایستگاه گُرگُر طی 50 سال نیز (از سال آبی 47-46 تا سال آبی 96-95) بیانگر افزایش مقادیر هدایت الکتریکی و کاهش کیفیت آب (شاخص شوری) به خصوص در دهه اخیر است.
گرد و غبار در انتظار مردم جنوب
کاهش 44 درصدی آبدهی رودخانه جراحی به عنوان مهم‌ترین رودخانه حوضه و به دنبال آن خشک شدن تالاب، شادگان آن را به یکی از کانون‌های داخلی منشأ گردوغبار تبدیل خواهد کرد و در نهایت نیز تعریف طرح‌های توسعه جدید در حوضه آبریز (در هر دو استان کهگیلویه‌وبویراحمد) که به نحوی منجر به کاهش آورده رودخانه شود، شرایط بدتری برای تالاب رقم خواهد زد. یکی از دلایل اصلی کاهش منابع ورودی به تالاب شادگان اضافه برداشت صورت‌گرفته در استان خوزستان و به ویژه مناطق پایین‌دست حوضه در دشت شادگان است. در همین راستا طبق مستندات موافقتنامه تخصیص، سازمان آب و برق استان خوزستان از سوی وزارت نیرو مکلف شده تا نسبت به کاهش مصارف با مدیریت برداشت‌های مستقیم و طرح‌های توسعه اقدام نماید. اما نکته حائز اهمیت در این خصوص، لزوم توجه به نقش زمین‌های کشاورزی رها شده و امکان تبدیل شدن آنها به کانون‌های گرد و خاک است. به همین سبب هرگونه حذف مصارف مازاد در حوضه باید به نحوی صورت گرفته که از تبدیل شدن اراضی رها شده به کانون‌های گرد و خاک جلوگیری کند. خصوصا اینکه مناطق واقع در جنوب غرب کشور در استان خوزستان پتانسیل بالایی جهت تبدیل شدن به منابع انتشار گرد و خاک داشته و بسیاری از کانون‌های اصلی در این مناطق قرار دارد.» آن‌طور که در ادامه هشدار داده شده در صورت نبود مدیریت صحیح در کاهش اضافه‌برداشت یا افزایش فشار بر منابع تشکیل کانون‌های گرد و خاکی داخلی محتمل است که تبعات آن هر دو استان را متاثر خواهد کرد.
احتمال بروز تنش‌های اجتماعی در دو استان
گزارش با استناد به مطالعات فاز اول طرح تصریح می‌کند: «از آنجا که برای تخصیص «برداشت کلی» استان کهگیلویه و بویر احمد از حوضه مارون محل مصرف خاصی تاکنون مشخص نشده، این حجم نیز به همراه حجم تخصیص سد برای توسعه کشاورزی، از حوزه انتقال می‌یابد. لازمه این کار انتقال بین حوضه‌ای منابع آب حوضه آبریز مارون- جراحی به حوضه آبریز زهره است. این در حالی است که پروژه‌های انتقال آب حوضه‌ای نیازمند تحلیل‌های جامع بوده و اغلب با چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی همراه است و نباید آن را به عنوان یک راهکار مطمئن و مطلوب در نظر گرفت.» در ادامه از تجربیات کشور در انتقال آب بین حوضه‌ای یادشده است که در ابعاد استانی بیانگر تنش‌های اجتماعی است و در صورت اجرای آن دورنمای خوبی به دلیل تشدید رقابت بین مصرف‌کنندگان و وقوع تبعات ناگوار اجتماعی (درسطوح استانی و درون استانی) متصور نیست.
در بخش نتیجه‌گیری به لزوم انجام اقداماتی در جهت اشتغال‌زایی بدون تحمیل فشار بر منابع آب تاکید شده است: «با توجه به شرایط زمان حاضر حوضه آبریز مارون - جراحی ازجمله روند کاهشی بارش و آبدهی حوضه، سهم بالای کشاورزی معیشتی استان خوزستان در اضافه‌برداشت‌ها، مصرف کل منابع آب تجدیدپذیر حوضه و شرایط بغرنج تالاب بین‌المللی شادگان، نه‌تنها بارگذاری جدید بر پتانسیل منابع آب در تعارض با پایداری محیط زیستی حوضه مارون - جراحی و تالاب شادگان است، بلکه مصارف موجود نیز جهت حصول پایداری حوضه باید تعدیل شود و کاهش یابد، در همین راستا احداث سد آبریز مذکور نیز پیشنهاد نمی‌شود.»
از مدت قبل اما هشدارها درباره تبعات ساخت سد مارون 2 داده شده است؛ اینکه تالاب شادگان، نخلستان‌های شادگان، ماهشهر، رامشیر، رامهرمز، هندیجان و بهبهان از بین خواهند رفت و کانون گرد و غبار دیگری در منطقه ایجاد خواهد شد. در نهایت نیز سرعت روند مهاجرت خوزستانی که از سال پیش آغاز شده است، افزایش خواهد یافت. با وجود مخالفت بسیاری از نمایندگان استان خوزستان در مجلس، فرماندار شادگان، مدیرعامل سازمان آب خوزستان و تعدادی از اساتید دانشگاه و کارشناسان حوضه آب و محیط زیست با احداث این سد در بالادست مارون 1، بهمن سال گذشته سید علی احمدزاده، استاندار کهگیلویه و بویراحمد از آیین کلنگ‌زنی این سد پس از تکمیل مطالعات فنی، در سال ۱۴۰۲ خبر داد و گفت که روند قانونی ساخت سد آبریز در دست اجراست و وزیر نیرو هم بر سرعت گرفتن مراحل اجرای این سد تاکید داشته است.
نظر شما